Open sportparken: Waarom zou je het doen?

Onderzoek van het RIVM wijst uit dat de fysieke en mentale gezondheid van Nederlanders te wensen over laat. Overgewicht, chronische aandoeningen en eenzaamheid nemen toe. Ook constateert het RIVM dat de mentale gezondheid van met name jongeren achteruitgaat. Het is daarom van belang ook in de leefomgeving aandacht aan gezondheid te besteden. 

Een groene en gezonde leefomgeving helpt om mensen aan het bewegen te krijgen. En helpt zo om gezondheidsproblemen aan te pakken (Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV), RIVM), Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV).

Dit is ook verankerd in de Omgevingswet. Een van de doelen van de Omgevingswet is het realiseren van een gezonde fysieke leefomgeving (artikel 1.3). Een leefomgeving wordt gezond gevonden als:

• bewoners de omgeving prettig vinden;
• de omgeving stimuleert te bewegen;
• de omgeving beschermt tegen negatieve omgevingsinvloeden.

Verder staat in de Omgevingswet dat de gemeenteraad bij het verdelen van de functies in het omgevingsplan rekening houdt met het belang van het beschermen van de gezondheid (artikel 1.2).

Overheden oefenen met de instrumenten uit de Omgevingswet invloed uit op de leefomgeving en geven gezondheid een plek in de afweging van de toedeling van functies. Dat is deels lokaal in te vullen, naar gelang de ambities en behoeftes. Dit leggen ze vervolgens vast in de omgevingsvisie of onderliggende programma’s.

Het realiseren van open sportparken is een manier om invulling te geven aan het in beweging krijgen van mensen en te werken aan gezondheid van inwoners. Open sportparken vormen zo als het ware sociale hubs. Open sportparken worden steeds populairder in Nederland en andere landen. Een open sportpark is een openbare plek waar mensen kunnen sporten, spelen en ontspannen. Vaak is het een combinatie van sportvelden, groen en plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Deze sportparken zorgen ervoor dat meer mensen kunnen bewegen en samen activiteiten kunnen doen. Ze vormen een sociale hub in de stad.

Gemeenten gebruiken open sportparken om hun sportvoorzieningen beter te organiseren en duurzamer te maken. Omdat verschillende functies worden gecombineerd, wordt de ruimte beter benut en verspreidt het gebruik zich over de hele dag. Sportverenigingen en mensen die zelfstandig willen sporten, komen zo makkelijker met elkaar in contact. Vroeger waren sportparken vaak afgesloten met hekken, maar dat verandert steeds meer. Toch is het niet eenvoudig om een open sportpark te maken. Het vraagt goede planning, een nieuwe manier van samenwerken binnen sportverenigingen en slim gebruik van de beschikbare ruimte.

Inpassing in het (stedelijk) landschap

Een succesvol open sportpark vereist zorgvuldige inpassing in het stedelijk landschap. Dit houdt in dat het park zowel visueel aantrekkelijk als functioneel moet zijn. Een goed voorbeeld hiervan is skatepark Péitruss (in Luxemburg).

Gelegen in een historisch park, combineert dit skatepark moderne faciliteiten, met respect voor de natuurlijke en historische omgeving. Het ontwerp maakt gebruik van materialen die passen bij het landschap en de stedelijke omgeving, zoals natuursteen en hout. Het park biedt ruimte aan zowel beginners als gevorderde skaters. Daarnaast zijn er voorzieningen zoals zitplaatsen en schaduwrijke plekken, wat het aantrekkelijk maakt voor bezoekers die niet actief deelnemen. Primair is Péitruss onderdeel van een prettig groen stadspark langs de bedding van een rivier, waarmee ook wordt ingespeeld op de uitdagingen die het veranderende klimaat met zich meebrengt, maar het biedt dus voor velen wat wils. Skaten als activiteit is als waardevol omarmd door de stad Luxemburg. De stad wil zich op dit vlak nadrukkelijk profileren en hiermee aantrekkelijk zijn voor jongere doelgroepen. Het park trekt inmiddels veel bezoekers uit binnen- en buitenland, die de plek roemen om de variatie van het skatepark en de ligging. Het is bij uitstek een voorbeeld van een open sportfaciliteit, die verschillende groepen uit de samenleving samenbrengt in de openbare ruimte en die zo bijdraagt aan een gezondere, prettiger en groenere stad.  

Een open sportpark vergt durf en een zorgvuldig proces aan de voorkant

Sportverenigingen kennen vaak een lange historie en zijn doorgaans diepgeworteld in de gemeenschap van een dorp of wijk. In de afgelopen decennia zijn sportverenigingen al regelmatig verhuisd van plek, om ruimte te maken voor uitbreiding van steden en dorpen, soms met fusies tot gevolg. De ruimtelijke kenmerken van sportparken veranderden daarmee echter niet wezenlijk. De overgang naar open sportparken, met meer toegankelijkheid voor niet-leden en het delen van accommodaties en faciliteiten, vereist een andere benadering. Het is zaak om aan de voorkant het gesprek met zowel betrokken verenigingen als inwoners hierover aan te gaan en hen een prominente rol te geven in het ontwerpproces. Zo haal je actief op bij de gebruikers wat wensen en valkuilen zijn, waarmee het gezamenlijk gebruiken van de faciliteiten soepeler zal gaan.

Sportpark Pinkenberg (gemeente Rheden) is een uitstekend voorbeeld van een gezamenlijk proces, met een open sportpark als uitkomst. Dit sportpark ligt aan de rand van de Veluwezoom en combineert in de toekomst sportvelden met recreatiemogelijkheden in het groen. Drie voetbalverenigingen bundelen hier straks hun activiteiten op één ‘sportpark van de toekomst’. Het sportpark wordt niet alleen ontworpen met aandacht voor de verenigingssport, maar in de toekomstvisie wordt juist ook rekening gehouden met biodiversiteit, ecologische verbindingszones, gebruik van het park door niet-sporters en de verbinding met de omgeving in brede zin. Daarnaast wordt er gewerkt aan wandel- en fietspaden die het park recreatief verbinden met de omliggende natuurgebieden en andere functies zoals een openluchttheater.

Er wordt een zorgvuldig proces doorlopen dat dit jaar resulteert in een toekomstvisie. De onafhankelijke procesbegeleider verbindt de wensen van verenigingen, bewoners, de gemeente Rheden en andere betrokken zo goed mogelijk. Realisatie is nog niet aan de orde, maar de inspanningen rondom de Pinkenberg laten zien hoe veel belangen en wensen samen kunnen komen in een open sportpark, maar dat dit wel stapsgewijs gaat en een lange adem vergt.

Organisatie en samenwerking

Het realiseren van een open sportpark vraagt om nauwe samenwerking tussen gemeenten, sportorganisaties, en de lokale gemeenschap. Enkele sleutelaspecten zijn:

• Publiek-private samenwerking
  Door samen te werken met private partijen kunnen aanvullende investeringen en innovaties worden aangetrokken.
• Community engagement
  Het betrekken van bewoners bij het ontwerpproces zorgt voor een beter draagvlak en meer betrokkenheid bij het gebruik en onderhoud van het park.
• Flexibele organisatie
  Open sportparken moeten inspelen op veranderende behoeften. Dit vraagt om een flexibel beheer dat ruimte laat voor experimenten en aanpassingen.

Dat het realiseren van een open sportpark vraagt om een stevig proces waarbij alle betrokken partijen op het sportpark betrokken zijn laten ook de open sportparken Galecop (Nieuwe Gein) en sportpark De Kamp Cothen (Wijk bij Duurstede) zien.

Een centrale organisatie is noodzakelijk om het open sportpark tot een succes te maken. Deze taak kan niet worden opgepakt door de verenigingen die veelal draaien op vrijwilligers. Zij hebben niet de capaciteit en financiën om dit te organiseren. In zowel sportpark Galecop als sportpark De Kamp Cothen is een manager aangesteld die financieel, organisatorisch en juridisch buiten de verenigingen staat. Op sportpark Galecop is een coöperatie opgericht. De voorzitters van de verenigingen die zijn gehuisvest op het sportpark nemen deel in de stuurgroep die deze coöperatie aanstuurt. De manager krijgt het mandaat namens de coöperatie te handelen. De verenigingen dragen een deel van de kosten van de manager, de gemeente draagt de rest.

Voorwaarde voor het kunnen realiseren van een open sportpark is het toestaan van onderhuur door verenigingen. Dit creëert ruimte voor nieuwe of kleine sportverenigingen, voor het organiseren van competities buiten verenigingen om of voor andersoortige sportaanbieders (denk bijvoorbeeld aan discgolf). In dit model betalen verenigingen voor het daadwerkelijk gebruik van sportvelden, in plaats van het zoals nu vaak gebruikelijke seizoens- of jaartarief. Ook kan worden overgegaan tot een financiële vergoeding voor deelgebruik.

Een kans is ook het genereren van nieuwe financiële stromen, bijvoorbeeld opbrengst van parkeergelden door het parkeerterrein bij het sportpark ter beschikking te stellen aan een naast gelegen bedrijventerrein.

Succes- en faalfactoren

De ontwikkeling van een open sportpark kan zowel slagen als tegen uitdagingen aanlopen. Belangrijke succesfactoren zijn:

• Inclusief ontwerp
  Het betrekken van diverse belanghebbenden, zoals buurtbewoners, sportverenigingen en milieuorganisaties, zorgt voor een ontwerp dat aansluit bij de behoeften van de gemeenschap.
• Functiemening
  Naast de sportverenigingen maken ook andere gebruikers gebruik van het sportpark, bijvoorbeeld kinderopvang, buurthuis of een fysiopraktijk. In het park is ruimte voor verschillende functies.
• Ruimtelijke inpassing
  Het park is met de omgeving verbonden via verkeersroutes, groen en recreatie.
• Toegankelijkheid
  Het sportpark is voor iedereen open toegankelijk zijn. Dit betekent niet dat er geen toezicht wordt gehouden of dat er geen hekken om bijvoorbeeld velden en banen staan.
• Adaptiviteit
  Een park dat gemakkelijk kan worden aangepast aan veranderende behoeften of trends, zoals nieuwe sporten of technologieën, blijft aantrekkelijk en relevant.
• Duurzaam beheer
  Goed onderhoud, een vitaal bestuur, voldoende vrijwilligers en innovatieve financieringsmodellen, zoals sponsoring of crowdfunding, zijn essentieel voor het langdurig succes van een park.

Daarentegen zijn de volgende faalfactoren belangrijk om te vermijden:

• Gebrek aan betrokkenheid
  Als de lokale gemeenschap niet wordt betrokken bij het ontwerp of beheer, kan dit leiden tot een gebrek aan gebruik en sociale acceptatie.
• Slechte toegankelijkheid
  Onvoldoende verbinding met openbaar vervoer of wandel- en fietspaden kan de aantrekkingskracht van het park verminderen.
• Overprogrammering
  Een te intensief gebruik of een te groot aantal georganiseerde activiteiten kan leiden tot slijtage en conflicten tussen gebruikersgroepen.

Sleutelrol

Open sportparken zijn meer dan alleen sportfaciliteiten; ze zijn sociale hubs die bijdragen aan een gezondere, inclusieve en duurzame samenleving. Door maatschappelijke voordelen, stedelijke inpassing en innovatieve organisatie te combineren, kunnen deze parken een sleutelrol spelen in de ruimtelijke en sociale ontwikkeling van onze leefomgeving. Het realiseren van open sportparken vergt wel een stevige centrale aansturing, betrokkenheid van verenigingen die op het park gehuisvest zijn en een goede samenwerking tussen alle betrokken partijen.

Met inspirerende voorbeelden zoals Skatepark Péitruss, Sportpark Pinkenberg, Sportpark Galecop en sportpark De Kamp Cothen als leidraad, kunnen steden en dorpen werken aan de volgende generatie openbare ruimtes.