Participatie: vertrouwen (her)winnen

Iedereen die werkt aan onze fysieke omgeving heeft te maken met participatie. Klankbordgroepen, ontwerpateliers en informatiebijeenkomsten worden ingezet bij bouwprojecten, aardgasvrije wijken, windmolenparken, etc. Omwonenden verlangen dit ook en willen meepraten en meebeslissen over wat er in hun achtertuin gebeurt. En wat levert het op?

Door aan de voorkant in gesprek te zijn met de omgeving hoop je draagvlak voor je project te vinden en minder bezwaarprocedures te krijgen in het formele proces. We vinden het zo belangrijk dat in de, onlangs wederom uitgestelde, omgevingswet, gemeenten verplicht worden om participatiebeleid te hebben en uit te voeren.

Is dit een goed idee? Ja, vinden de ervaren projectleiders van Procap, maar pas wel op. Participatie op basis van vertrouwen kan een project versnellen, maar wanneer dit vertrouwen verloren gaat, kan de voortgang van een project onzeker worden. Hoe zorg je voor vertrouwen en hoe bouw je dit weer op als je het bent verloren?

Nieuwborgen.net

Als voorbeeld een project uit onze eigen praktijk. In de Proeftuin Nieuwborgen.net van het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW) is vertrouwen in het project teruggewonnen, maar dat ging niet zonder slag of stoot.

Wat is er gebeurd? De gemeente Oldambt en Eemsdelta, in de Provincie Groningen, wilden een aardgasvrije proeftuin realiseren in de dorpen Nieuwolda en Wagenborgen. Via een brede participatieronde vooraf met onder andere de verenigingen dorpsbelangen uit beide dorpen werd input opgehaald. Met deze input is de aanvraag voor subsidie gedaan. Het project ontving in 2018 subsidie om 37,5% aardgas te besparen en de rest van het gasverbruik te vervangen door groen gas.

Een prima begin zou je zeggen. Inwoners hadden echter vraagtekens bij de aanpak en het toepassen van groen gas in hun dorpen. Wilden zij dit wel? Was dit wel hun project? Ook voelden niet alle inwoners zich vertegenwoordigt door de eerdere meningspeiling. Het plan viel daarom niet bij iedereen goed. Er moest worden gewerkt aan het versterken van vertrouwen.

“Waar wij het idee hadden met een cadeautje aan te komen, namelijk een flinke subsidie voor beide dorpen, werd dit niet zo door de inwoners van Nieuwolda en Wagenborgen ontvangen.” Johan Duut, Senior Adviseur en Projectmanager bij Procap en toenmalig projectleider bij Nieuwborgen.net

Bewoners bijeenkomsten

Daarvoor werden twee bijeenkomsten georganiseerd. Tijdens deze bijeenkomsten werden de kansen, zorgen en voorwaarden voor het project opgehaald. Deze zijn beland in een praatplaat die nu nog wordt gebruikt. Inwoners gaven tijdens de bijeenkomsten weliswaar aan dat het project verder kon, maar ook dat er nog twijfels en vragen waren. Er was meer nodig om die twijfel verder weg te nemen.

Om resultaten te bereiken moest het project dus met de inwoners aan de slag. Het vertrouwen moest bij een grote groep herwonnen worden om, in eerste instantie, stappen te zetten op het gebied van energiebesparing. Dit vereiste een koerswijziging en meer verdieping in de mensen.

Participatie

Hoe is dit aangepakt? Allereerst kreeg de participatie opnieuw vorm. Er werd een Koplopersgroep gevormd met inwoners uit het dorp. Nog steeds is deze groep van 12 Koplopers betrokken. Elke maand komen ze samen en mogen zij meedenken en meebeslissen over het project. Ook zit een aantal Koplopers in de verschillende werkgroepen van het project. De Koplopersgroep wordt door het project als opdrachtgever gezien en zo behandeld.

Inwoner centraal

Daarnaast is het projectteam bij de uitvoering van de plannen in de schoenen gaan staan van de inwoners. Vanuit hun belevingswereld werd invulling gegeven aan energiebesparing in het dorp. Het verlagen van drempels stond hierbij centraal.

Dit vond zijn uitwerking in de gasbesparingsaanpak waar advies op maat werd geboden en in een eenvoudige, goed te begrijpen regeling. Deze werd getest bij een kleine groep inwoners en samen met de Koplopers geëvalueerd. De verbeterde versie werd vervolgens verder uitgerold naar de rest van de dorpen. De regeling werkt op basis van vertrouwen naar de inwoners, wat merkbaar is in de lage administratieve last en in de uitkering van middelen vóór uitvoering van de werkzaamheden.

Zichtbaar zijn

Verder is het belangrijk geweest om zichtbaar te zijn, via meerdere kanalen, en waar nodig naar de mensen toe te gaan. Er werd een warmtebus ingezet die door de dorpen reed en waarin spreekuur werd gehouden. Inwoners waren ook met zorgen breder dan de projectfocus welkom in het lokale warmtehuis. Zo werd bijvoorbeeld geholpen met het invullen van formulieren voor het aanvragen van aardbevingssubsidies. De vertrouwde gezichten, uit de omgeving, die aan het project werkten hebben zo langzaamaan het vertrouwen in de breedte hersteld. Momenteel hebben meer dan 50% van de adressen in het projectgebied energie bespaard. Hieruit blijkt vertrouwen in de aanpak. 

Samen doen

De basis is gelegd door het gezamenlijk werken aan energiebesparing. Dit biedt een goed uitgangpunt om verder invulling te geven aan het verduurzamen van de gasvraag in het dorp. Dit gebeurt natuurlijk in goed overleg met de inwoners van Nieuwolda en Wagenborgen.  

Geen rituele dans

Voor Procap is het project van Nieuwborgen.net een voorbeeld dat participatie geen ‘rituele dans’ is en meer dan een ‘vinkje’ zetten. Wij geloven er namelijk in dat participatie alleen zin heeft als je weet met wie je om tafel gaat, wat hem of haar beweegt, welke zorgen er leven en wat iemand belangrijk vindt om zo het goede gesprek te kunnen voeren. Dit geeft ook  duidelijkheid over waar de tegenstand vandaan komt en wat daarachter zit. Vaak is dat meer, of iets anders, dan wat gezegd wordt. Alleen dan kun je er wat aan doen en schep je vertrouwen.

Voorwaarde voor succes

Vertrouwen is een voorwaarde voor succes. Is dat er niet, dan zal de weerstand alleen maar groter worden. Oprechte interesse in mensen schept dat vertrouwen. Iets wat, zeker nu, geen vanzelfsprekendheid is. Het vertrouwen in de overheid is, en niet zonder reden, tot een dieptepunt gedaald. Participeren omdat het moet, gaat dit niet oplossen. Het zal eerder verergeren.

Vertrouwen is ook geen vanzelfsprekendheid en het winnen, behouden of herwinnen betekent dat je er serieus in moet investeren. Dit vraagt een gezonde open houding waar recht wordt gedaan aan ieders mening en emotie.

Een participatietraject met gedegen voorbereiding en inzet in het gehele planproces en uitvoering kost tijd. En zit het eenmaal goed met het vertrouwen? Dan bouw je met elkaar aan een leuk project!