Een bereikbare stad voor iedereen!

Amersfoort is een van de 15 verstedelijkingsregio’s die met het Rijk afspraken hebben gemaakt over de woningbouwopgave. Tot 2030 komen er duizenden woningen bij. Om de stad gezond, bereikbaar en duurzaam te houden, zijn OV-knooppunten belangrijke gebieden om nieuwe woningen te huisvesten. Daarnaast moeten deze OV-knooppunten aantrekkelijker worden voor voetgangers en fietser, klimaatadaptief en levendig zijn én een hogere biodiversiteit bevatten dan tegenwoordig het geval is. Hoe zorg je in deze context dat het gebied ook ‘inclusiever’ wordt? Wat betekent dat voor de openbare ruimte rondom het station? Via de casus van het stationsgebied Amersfoort Centraal geven we een inkijkje hoe senior projectmanager Arjen Jansen daar invulling aan heeft gegeven.

OV-knoop Amersfoort Centraal

Het gebied rondom het station Amersfoort Centraal krijgt aan de noordzijde een nieuw woon-werklandschap als onderdeel van het programma Langs Eem en Spoor. Aan de zuidzijde moet de openbare ruimte een kwaliteitsimpuls krijgen: het is nu ingericht als een stenig, auto georiënteerd gebied met grote kantoorkolossen waar de menselijke maat op straatniveau ver te zoeken is. Van een transit-gebied wil de gemeente het Stationsgebied tot een ‘verblijfsgebied’ transformeren met veel groen; waar het prettig wandelen en fietsen is; bezoekers van de stad een warm welkom krijgen; inwoners en gebruikers van het gebied zich thuis voelen. Het is nu al een druk gebied waar het in de toekomst als gevolg van de mobiliteitstransitie nog drukker zal worden. Hoe houd je rekening met doelgroepen die daar moeite mee hebben? Hoe bewaak je de menselijke maat die de gemeente juist heel graag wil verbeteren in het gebied? Dit zijn vragen die in het project Amersfoort Centraal samen met stakeholders zijn aangepakt.

Waarom van belang?

Ja, er is een handboek openbare ruimte. Toch is dat niet voldoende bij complexe OV-knooppunten. Ten eerste is een stationsomgeving een verkeers- en verblijfsknooppunt met specifieke kenmerken waar generieke normen onvoldoende maatwerk bieden. Ten tweede zijn verschillende partijen betrokken met ieder een eigen set aan eisen en richtlijnen: ProRail, NS, gemeente en provincie (nog even los van de eisen en wensen van andere particuliere eigenaren). Dit betekent dat soms concessies gedaan moeten worden. Ten derde gaan ontwikkelingen sneller dan het actualiseren van de handboeken van voornoemde partijen. Een aantal voorbeelden:

1. Door of na de Corona-pandemie zijn meer Nederlanders gevoelig voor drukte, ook in de openbare ruimte, dat geldt ook voor ouderen die steeds vaker en op latere leeftijd in de openbare ruimte bewegen;
2. Fietsen zijn veel zwaarder geworden, dan is je fiets aan de hand meenemen een fietskelder in een behoorlijk zware opgave voor veel mensen (ook voor mensen zonder een zogenaamde beperking!);
3. Het klimaatbeleid vraagt om meer duurzame mobiliteit en reductie van het autogebruik, maar sommige mensen zijn afhankelijk van de auto.

Integrale, doelgroepgerichte aanpak

In het project Amersfoort Centraal is in het ontwerpproces prioriteit gemaakt om na te denken over de vraag hoe je een stad voor iedereen maakt. Deze aanpak kent 3 pijlers:

1. Kernteam tussen gemeente, ProRail, NS en provincie
2. ‘In de huid van een ander’, samen met stakeholders
3. Testend ontwerpen, met proefopstellingen

‘In de huid van een ander’

Een voorbeeld van de tweede pijler is dat leden van het projectteam door de belangenorganisatie voor slechtzienden geblinddoekt werd en met een blindegeleidestok de weg moest zien te vinden. Dit lijkt voor de bühne, maar is het niet. Het projectteam ervoer hierdoor zelf wat het is om blind te zijn, waardoor veel meer begrip, besef en ontwerpideeën in het proces kwam. De impact hiervan is duurzaam en de ervaring is onderdeel van het collectieve geheugen geworden.

Testend ontwerpen

Het testend ontwerpen is hoofdzakelijk gedaan door middel van proefopstellingen. Hierbij werden ook inwoners en beheerders betrokken. Met dozen werden bijvoorbeeld de locaties van de zitbanken in het gebied nagebootst. Aan de hand van de opstellingen in het gebied werd overlegd en afgewogen of de locaties gehandhaafd konden worden. Aan de hand hiervan is 1 zitbank verplaatst en 1 geschrapt. De verplaatsing betrof de zitbank bij de rechtbank. Vanuit oogpunt van privacy is meer afstand tot de ingang in acht genomen. Op deze manier is getoetst of beoogde ontwerpkeuzes ook echt functioneren in de specifieke omstandigheden van het gebied.

Aanbevelingen

Wat kunnen we hiervan leren?

1. Flexibiliteit en integraliteit bij de toepassing van normen en richtlijnen

Deze zijn vaak gebaseerd op de meerderheid en goed gedrag dan wel helemaal toegespitst op specifieke doelgroepen, terwijl in de praktijk allerlei typen doelgroepen door elkaar lopen. Dit wordt al helemaal lastiger als je met normen en richtlijnen van verschillende overheidsorganisaties te maken hebt zoals bij complexe OV-knooppunten.

2. Kruip in de huid van de ander

Laat projectteams echt zelf aan den lijve ondervinden hoe het voelt om slechtziend, slecht ter been, een spierziekte, autisme of een andere beperking te hebben. Dit maakt uit in het handelen, adviseren en besluiten over ontwerpkeuzes die dagelijks mensen raken. Een ander voorbeeld is kinderen. De hoogte van beplanting, gebouwen, objecten wordt door hen heel anders ervaren dan door een volwassene. Ga maar eens op je knieën zitten en bekijk de wereld vanaf 1 meter hoogte.

3. Creëer een veilige setting in het participatieproces

Zorg ervoor dat (toekomstig) gebruikers of bewoners zich comfortabel voelen om zich te uiten. Plenaire bijeenkomsten zijn een risico, omdat veel mensen niet aan “Jan en alleman” willen laten weten wat hun leven beperkt. 1 op 1 gesprekken en een structurele vorm van consultatie en projectbezoeken zijn effectievere werkwijzen.