Amsterdam benoemt ‘stadschroniqueur voor de toekomst’

Op verzoek van burgemeester Femke Halsema mag Zef Hemel, bijzonder hoogleraar grootstedelijke problematiek aan de Universiteit van Amsterdam, ‘als een detective’ de toekomst van de binnenstad van Amsterdam onderzoeken en schetsen. Drukte en overlast op de Wallen zijn de aanleiding, maar Halsema wil een lange termijnvisie.

Veel gesprekken
Tussen 17 mei en 17 juni is Hemel in de Oude Kerk, waar in die periode twaalf publieksavonden zullen plaatsvinden met iedere avond een ander onderwerp en twee gasten die hun deskundigheid en visie inbrengen. De onderwerpen variëren van veiligheid tot vrije experimenteerruimte en van vastgoed tot de zwarte geschiedenis van Amsterdam. Tussendoor spreekt Hemel met 80 mensen die hij persoonlijk uitnodigt:  bewoners, ondernemers, professionals en bezoekers van de stad. In maart liet Hemel zijn studenten al 40 portretten maken van mensen die zij toevallig tegenkwamen in 18 buurten in de binnenstad. Ze vroegen naar hun ervaringen, angsten, klachten, ideeën en verlangens. Begin september legt Hemel de toekomstvisie eerst voor aan de burgemeester, daarna aan de stad.

Wat is precies de opdracht die u van de burgemeester heeft gekregen?
‘In een gesprek kreeg ik een korte concrete opdracht, maar ook veel ruimte, veel vrijheid om een visie op de toekomst van de historische binnenstad te maken. Ik heb dat afgebakend tot het gebied binnen de Singelgracht, 8 km2. Niet alleen het Wallengebied,  waar de meeste problemen zijn, maar ruimer.'

U gaat het aanpakken als een detective, las ik. Wat moet ik me daarbij voorstellen?
‘Een detective lost iets op uit verleden, maakt een reconstructtie van wat is misgegaan. Als planoloog die een toekomstvisie maakt moet ik eerst het verleden reconstrueren. Eerst vragen wat er gebeurd is en wat er nu gebeurt.'

Heeft u zelf niet al een toekomstvisie?
‘Ik sta bekend als visionair, maar heb de binnenstad eigenlijk nooit echt aangeraakt. Tot mijn verbazing bestaat er helemaal geen visie op de binnenstad. Visies worden meestal ontwikkeld als gebouwd wordt op grote schaal, maar de binnenstad is monumentaal. Alles is er al. Het gaat dus over het toekomstig gebruik van de binnenstad en dat is onontgonnen gebied. Ik heb even gekeken naar de geschiedenis: er is een binnenstadplan uit 1955 en uit 1968. Die zijn nooit behandeld in raad en daarna is er, naast een aanpak uit de jaren '80, nooit meer een visie verschenen.’

In hoeverre laat u zich beïnvloeden?
‘Zoals dat gaat: je wordt gevoed door ideeën van anderen. Dit ontstaat niet in een studeerkamer. Je moet de straten in en zoveel mogelijk mensen spreken in beperkte tijd. Dat is precies wat ik doe: in de Oude Kerk gaan zitten en veel mensen uitnodigen, ook mensen die al vertrokken zijn of de binnenstad mijden of die er nooit komen.’

Wat kwam er zoal uit de 40 portretten die al zijn gemaakt?
‘Dat was een test, een oefening. Ik heb 44 studenten de binnenstad ingestuurd en over 18 buurten verdeeld, per buurt enkele studenten. Die moesten op straat, in het café, in bedrijven en op het terras mensen aanspreken en die moesten bereid zijn om een uur met een student te praten. Dat ging veel gemakkelijker dan iedereen dacht. Het werden open gesprekken. Een persoon begon een verhaal te vertellen over hem of haar in relatie tot de binnenstad. Het zijn levensverhalen en portretten, ze moesten zich inleven in de persoon. Het zijn bezielde portretten, je stapt in hun leven. Dat is een grote rijkdom. Sommige thema's die daaruit voortkomen zou ik nooit hebben verzonnen, zoals eenzaamheid of spiritualiteit. Naast de bekende thema’s drukte overlast en toerisme boor ik dus ook andere thema’s aan. Over de problemen bestaan al veel studies en daar zijn al maatregelen tegen genomen, maar over de mogelijkheden en nieuw te ontdekken terreinen nog helemaal niet. Ik probeer de weg vrij te maken voor de toekomst, want een visie kan niet deprimerend zijn, maar opwekkend en inspirerend en ook realistisch en geloofwaardig. Het moet raken aan de realiteit van mensen en hoe zij leven.'

Wat verwacht u nog aan extra input? Wie nodigt u allemaal uit?
‘Ik voer nog 80 gesprekken en ontvang nog 24 gasten. ’s Avonds kan ik ook nog in gesprek met het publiek.’

Wat gaat er daarna gebeuren met al die adviezen? Wordt niet niet een grote brij?
‘Nee, dat is heel veel grote rijkdom, er komen thema’s en onderwerpen naar voren, nieuwe verbanden en details die heel groot zouden kunnen worden. Voor de toekomst word je verrast door dingen die je achteraf had kunnen zien. Ik probeer ze te detecteren. Het is een ambacht om die visie te maken. Je maakt een narratief, een aansprekend verhaal.'

Wat wordt de status van uw toekomstvisie?
‘Dat zullen we zien en meemaken. Als het werkt is het omte bouwen tot een beleidsdocument. Kijk, veel rapporten belanden snel in laden, dat probeer ik te voorkomen. Ik test de visie door het eerst te vertellen, ook in het college, en dan in de raad, maar ook aan iedereen die mij uitnodigt. Die vertel ik een verhaal als een stadschroniqueur voor de toekomst.’