‘Kwart langbouwgrond bemest met opgevangen urine’

Afgelopen zondag plasten verschillende Amsterdammers voor een goed doel. Uit hun urine werd fosfaat teruggewonnen om daktuinen te bemesten. Experts voorzien dat op den duur een kwart van alle Nederlandse landbouwgrond met urine kan worden bemest. 

Waterschap Amstel Gooi en Vecht (AGV) gaat eind dit jaar beginnen met de grootschalige terugwinning van fosfaat uit rioolwater. AGV legt daarvoor momenteel de laatste hand aan een speciale fabriek, met een capaciteit van 1.000 ton struviet per jaar. Het is een van de grootste fabrieken in Europa.

Daarmee is een investering van 4,5 miljoen euro gemoeid. Eind deze maand wordt de installatie opgestart. Begin 2014 zal de fabriek volledig in werking komen. Van het fosfaat kan een kunstmest worden gemaakt, waarmee Amsterdam bij kan dragen aan de bemesting van een slordige 10 duizend voetbalvelden per jaar, aldus het waterschap.

Plaskruis
Afgelopen zondag startte in de stromende regen een campagne om de Amsterdammers bewust te maken van de waarde van hun plas. Mannelijke passanten werden op het Beursplein verleid een plasje te doen in een plaskruis. Voor belangstellende dames waren geen voorzieningen getroffen.

Het waterschap liet daarmee op kleine schaal zien wat het straks op grote schaal gaat doen. ‘We vergisten het rioolslib al steeds meer tot energierijk biogas en nu komt daar de fosfaatterugwinning bij’, zegt Peer Rooijmans, bestuurder van het waterschap.

Rooijmans overhandigde de opbrengst afgelopen woensdag op de International Water Week (IWW) in de RAI in Amsterdam aan partijen die één hectare daknatuur in Amsterdam gaan realiseren. Met de urine-kunstmest kunnen ze die tuinen bemesten.

De terugwinning in Amsterdam is nobel, maar ook ingegeven doordat het fosfaat nu veel problemen veroorzaakt in de zuivering van het rioolwater. ‘Sinds het moment dat wij rioolslib vergisten tot biogas, slaat struviet neer op ongewenste plekken in de bezinkbassins’, zegt Rooijmans. Experts van het waterschap hebben berekend dat de jaarlijkse kosten­besparing door het vermijden van de ongewenste neerslag van fosfaat 400 duizend euro bedraagt.

Fosfaat is vooral afkomstig van de menselijke (en dierlijke) urine. Een mens plast jaarlijks ongeveer een kilogram fosfaat. Het mineraal, dat slechts op enkele plaatsen in de wereld wordt ontgonnen, geldt als een van de schaarse grondstoffen die als eerste uitgeput zullen raken. Eerder nog dan aardolie en aardgas. De schattingen over de termijn waarop dit zal gebeuren, lopen overigens sterk uiteen, van 60 tot 160 jaar.

Meststof
Zover hoeft het niet te komen. Want fosfaat kan betrekkelijk gemakkelijk worden terug­gewonnen door een neerslagreactie met magnesiumchloride, waarbij het fosfaathoudend struviet ontstaat. De kristallen worden gedroogd en tot handzame korrels bewerkt. Uit proeven op sport­velden blijkt dat struviet een uitstekende slow-release meststof waarmee gras prima groeit.

Tot nog toe is het niet mogelijk om de tweedehands fosfaat onbekommerd af te zetten in de landbouw. ‘Omdat het teruggewonnen fosfaat afkomstig is van een afvalwater­zuivering, wordt het binnen de Nederlandse wetgeving niet gezien als een meststof maar als een afvalstof’, zegt Rooijmans.

Het waterschap is samen met andere waterschappen in gesprek met de ministeries van Infrastructuur & Milieu en Binnenlandse Zaken om deze wet aan te passen. ‘Wij hebben er vertrouwen in dat begin 2014 een aangepaste wet in werking treedt, waarmee struviet een aparte categorie wordt binnen de huidige mestwetgeving. We hebben nog geen definitieve keuze gemaakt voor het afzetkanaal van het struviet.’

De Unie van Waterschappen bevestigt de aanpassing van de wet. Er zal dan mogelijk een extra zuiveringsstap voor pathogenen moeten plaatsvinden. Het kennisinstituut van de waterschappen, STOWA, onderzoekt momenteel wat er mogelijk is met struviet. STOWA kijkt ook naar de eventuele aanwezigheid van zware metalen en medicijnresten.

De potentie is groot. Experts schatten dat wanneer alle fosfaat uit menselijke urine wordt teruggewonnen, ongeveer een kwart van de Nederlandse landbouwgrond kan worden bemest. Anderen denken zelfs dat de Nederlandse landbouw volledig op struviet-kunstmest kan draaien.

Rioolwater
Ook elders in Nederland wordt fosfaat teruggewonnen. Waterschap Rijn en IJssel heeft een installatie in Olburgen en waterschap Reest en Wieden wint fosfaat in Echten terug. Waterschap Aa en Maas maakt struviet uit rioolwater. Net als in Amsterdam gaat het daar niet alleen om de fosfaatrecycling, maar ook om de ongewenste neerslag van het goedje in de reactoren te verminderen.

En er is nog een voordeel. Door de terugwinning bouwt de installatie bij Cuyk aan vergroting van de zuiveringscapaciteit zonder dat daarvoor hoeft te worden gebouwd aan nieuwe, kostbare en ruimtevretende zuiveringsbassins.

De Unie van Waterschappen verwacht in 2015 maar liefst vijftien fosfaatfabrieken op de zuiverings­installaties in werking te hebben.