Wie tegen Borssele is, kan nu zienswijzen indienen

Ergens op een industrieterrein zuidelijk van Vlissingen staat de enige grotere kerncentrale van Nederland: Borssele. Het is een drukwaterreactor van Duitse makelij, neergezet in 1973. Strandgangers aan de Westerschelde zien de witte koepel van de drukwaterreactor boven de duinen uitsteken. Wie bezwaar heeft tegen deze aanblik, of tegen kernenergie, heeft vanaf deze week ruim een maand de tijd om een zienswijze in te dienen op een belangrijke wetswijziging.

Het gaat om een wijziging van artikel 15a van de Kernenergiewet, waarin staat dat Borssele in 2033 moet sluiten en dat zelfs geen aanvraag mag worden ingediend om de kernreactor langer open te houden. Toch werd juist dit de wens van zowel het vorige als huidige kabinet. Na de wetswijziging moet wel nog besloten worden hoeveel langer Borssele open blijft: tien jaar, twintig jaar, of langer nog.

Zondagsrust

Inwoners van de nabije gemeente Borsele (met één ‘s’) lijken al te hebben ingestemd met een verlenging, evenals met de waarschijnlijke komst na 2035 van nog twee extra kerncentrales in hetzelfde havengebied. Dat doen ze wel onder voorwaarden, die in april door de provincie Zeeland en omwonenden overhandigd werden aan toenmalig klimaatminister Rob Jetten. Daaronder: eerbiediging van de zondagsrust, geen overlast door een influx van arbeidsmigranten, geen koeltorens, maar wel bescherming van het landschap en de Westerschelde, een besluit over de eindberging van het kernafval, en bijvoorbeeld de benutting van restwarmte. Tegelijkertijd wordt in het document met voorwaarden benadrukt dat er in de gemeente Borsele nooit een extern onderzoek naar het draagvlak is geweest en dat dat wel moet gebeuren (zie kader onder dit artikel).

Royaal dividend

De provincie Zeeland heeft financieel baat bij het langer openblijven van Borssele en mogelijk de komst van nieuwe kerncentrales. Via de Zeeuwse Energie Houdstermaatschappij (ZEH) is ze grootaandeelhouder van EPZ, de eigenaar van de Zeeuwse reactor. Ook Zeeuwse gemeenten hebben aandelen in de reactoreigenaar, evenals voor 30 procent het Duitse energiebedrijf RWE. Vanwege de hoge gasprijzen de laatste jaren, en daaruit voortkomend de hoge elektriciteitsprijzen, ontvangt de provincie Zeeland in 2024 ongeveer 200 miljoen euro dividend, aldus begin dit jaar een brief van Gedeputeerde Staten.

Wel zijn de overheden in gesprek met Den Haag om een deel van hun aandelen in ZEH aan de rijksoverheid over te doen. Lang niet alle jaren waren zo winstrijk. In veel jaren werd in het geheel geen dividend uitgekeerd. De uitkeringen lijken vooral de laatste periode royaal. Eind 2023 stond in een visiedocument voor de aandeelhouders: ‘In 2022 en 2023 is respectievelijk 92 miljoen euro en 100 miljoen euro aan dividend uitgekeerd door ZEH aan haar aandeelhouders, wat als zeer hoog wordt beschouwd ten opzichte van de voorgaande jaren.’

De jaren negentig

Had het in de jaren negentig aan de Tweede Kamerfracties van GroenLinks, PvdA en D66 gelegen, dan was Borssele allang gesloten geweest. Na afloop van het tijdperk Ruud Lubbers, net na aantreden van het kabinet Kok I, besloot de Tweede Kamer via een motie van GroenLinks dat de Zeeuwse kerncentrale gesloten moest worden. De nieuwe D66-minister Hans Weijers legde dit vast op het jaar 2004, terwijl GroenLinks eigenlijk 1998 al had gewild. PvdA-Kamerlid Ferd Crone (nu senator) wilde het overheidsgeld dat vanuit Den Haag naar Borssele ging, liever steken in de veiligheid van bestaande Sovjet-kerncentrales.

Naar de rechter

Maar toen het sluitingsjaar naderbij kwam, in 2001, stapte reactoreigenaar EPZ naar de rechter. Het eerste Paarse kabinet had namelijk een akkoord gesloten met de toenmalige organisatie van samenwerkende elektriciteitsproducenten, genaamd SEP. Maar SEP was in 2000 opgeheven. De argumentatie van EPZ slaagde, en de Nederlandse staat verloor de zaak. Daarna keerde het politieke tij met de komst van de kabinetten-Balkenende, die de sluiting eerst opschoven naar 2013 en daarna naar 2033. Dat besluit kwam in 2006 tot stand onder toenmalig VVD-milieustaatssecretaris Pieter van Geel. Een motie van PvdA, SP en GroenLinks om Borssele alsnog snel te sluiten, haalde het toen niet.

Toch geen 2033?

De Kamerfracties van CDA, ChristenUnie en SGP vroegen destijds nog waarom in de Kernenergiewet zwart op wit moest staan dat Borssele in 2033 zou sluiten. Het antwoord van Van Geel daarop was toen, met een verwijzing naar het geboortejaar 1973 van de reactor: ‘Nergens ter wereld wordt op dit moment overwogen kerncentrales langer dan zestig jaar in bedrijf te houden.’

Die passage, artikel 15a, moet er weer uit. Ten minste, dat vond het vorige kabinet en vindt nu ook het huidige. Vandaar nu ruim een maand voor zienswijzen.