Hoort Zeeuws-Vlaanderen er nog bij?

Zeeuws-Vlaanderen is vanuit Nederland gezien een typisch krimpgebied, met wegtrekkende voorzieningen, gebrekkig regionaal openbaar vervoer en slechte bereikbaarheid vanuit het centrum van het land. Vanuit Vlaams oogpunt lijkt het steeds meer een aantrekkelijk uitloopgebied voor bruisende steden als Gent en Antwerpen te worden. Is de regio langzaam aan het ‘vervlaamsen’?

De overkant
Vanaf het strand in Breskens, op het noordwestelijke puntje van Zeeuws-Vlaanderen, lijkt de overkant van de Westerschelde vlakbij. Vlissingen, op het zuidwestelijke uitsteeksel van Walcheren, ligt hemelsbreed maar een paar kilometer van Breskens vandaan.

Maar sinds 2003 is de afstand tussen die twee plaatsen, met de auto althans, flink vergroot. Met de komst van de Westerscheldetunnel, van Terneuzen naar Zuid-Beveland, is de veerdienst tussen Breskens en Vlissingen afgeschaald naar een dienst alleen voor fietsers en voetgangers. Ook andere veerdiensten tussen Zeeuws-Vlaanderen en 'de overkant', zoals de Zeeuws-Vlamingen de rest van Zeeland consequent noemen, zijn opgeheven. De tol die tunnelbezoekers betalen - 5 euro voor een personenauto - is al jaren onderwerp van discussie. Wie de tol niet wil of kan betalen, moet omrijden via Antwerpen. Het versterkt het gevoel van de regio - letterlijk en figuurlijk - de verbinding met de rest van Nederland te verliezen.

Wingewest
In zekere zin is Zeeuws-Vlaanderen altijd al innig verbonden geweest met onze zuiderburen. Zeeuws-Vlaanderen is een 'rare streep niemandsland', schreef de Vlaamse schrijver Tom Lanoye onlangs in de Volkskrant. Maar de balans lijkt om te slaan, waarschuwen sommige Zeeuws-Vlamingen. De streek 'vervlaamst', en niet in de laatste plaats omdat de Nederlandse rijksoverheid het gebied vergeten lijkt te zijn. Waar Den Haag de regio als perifeer krimpgebied aanmerkt, is het vanuit Vlaams perspectief een potentieel uitloopgebied voor de groeiende metropool van Gent (een kleine dertig kilometer van de grens vandaan).

Laszlo van de Voorde, fractievoorzitter van de PvdA in de gemeente Terneuzen, vond een creatieve manier om dat gevoel te vertalen in een signaal richting Den Haag. Hij diende een motie in waarin hij voorstelde om de naam van de gemeente Terneuzen te veranderen in Hollands Wingewest. Dat moest duidelijk maken dat de regio geen volwaardig onderdeel meer is van het Koninkrijk Nederland, maar door de rijksoverheid wordt uitgebuit voor economisch gewin. De motie vond nauwelijks steun in de gemeenteraad, maar het was een duidelijk signaal.

Het gevoel dat Zeeuws-Vlaanderen er niet meer bij hoort, komt voort uit een opstapeling van tegenslagen sinds de eeuwwisseling. De toltunnel, die in 2003 werd aangelegd, was daarvan slechts het begin. Sindsdien zijn er steeds meer voorzieningen uit Zeeuws-Vlaanderen gecentraliseerd richting steden als Goes, Vlissingen of Middelburg. Van de Voorde: 'We hebben het UWV zien vertrekken. We hadden een volwaardig belastingkantoor. Weg. Douane. Weg. Marechaussee. Ook helemaal uitgekleed. Het CBR is hier weg. De geestelijke gezondheidszorg, het kantongerecht, ook weg. Zo kan ik nog wel even doorgaan.' Met andere woorden: voor steeds meer zaken moeten de Zeeuws-Vlamingen naar 'de overkant', waarvoor ze sinds 2003 ook nog tol moeten betalen.

Trein uit Amsterdam
Bovendien creëert de toltunnel een drempel tussen de arbeidsmarkten aan beide kanten van de Westerschelde. Daarnaast heeft het een negatief effect op de huizenprijzen in Zeeuws-Vlaanderen, waardoor er steeds meer Belgen in het gebied komen wonen. Ten slotte speelt een krimpend onderwijsaanbod en gebrekkig openbaar vervoer een sleutelrol in de vervlaamsing van Zeeuws-Vlaanderen.

Wethouder Sonja Suij (jeugd en onderwijs, VVD) legt graag uit hoe dat zit, zelfs als het eigenlijk de eerste dag van haar vakantie is. In heel Zeeuws-Vlaanderen - met zo'n honderdduizend inwoners en een breedte gelijk aan de afstand tussen Rotterdam en Amsterdam - zijn er nog maar drie middelbare scholen over. Suij geeft een voorbeeld: 'Een leerling uit Cadzand is anderhalf uur onderweg met de bus naar Terneuzen.'

De schooltijden worden overigens gedicteerd door de trein uit Amsterdam, gaat Suij verder. De leerlingen zijn afhankelijk van de bus naar het treinstation in Goes, licht ze toe. En die bus is weer afgestemd op de trein van Amsterdam naar Goes. Hoe doen de Vlamingen dat? 'Daar is het andersom: de buslijnen zijn afgestemd op de lestijden van de school.' Een school in Zelzate bijvoorbeeld, net over de Vlaamse grens, heeft een eigen busdienst met een stopplaats binnen de Nederlandse grenzen. Suij: 'Dan weet je als ouder: mijn kind stapt daar om tien voor acht op de bus en wordt 's avonds weer netjes afgeleverd.'

Gent aan de Westerschelde
Op die manier worden Vlaamse scholen dus steeds aantrekkelijker voor Nederlandse gezinnen. Van de ruim zesduizend jongeren tussen 12 en 18 jaar in Zeeuws-Vlaanderen gaan er al bijna zeshonderd over de grens naar school. En hoe minder leerlingen de Zeeuws-Vlaamse scholen overhouden, hoe minder financiering de scholen van het rijk ontvangen, hoe minder scholen er overblijven.

Als de Nederlandse overheid Zeeuws-Vlaanderen blijft zien als een krimpgebied dat het niet waard is om flink in te investeren, springt de Belgische overheid misschien wel in het gat. De havens van Gent en Terneuzen zijn al gefuseerd, een treinverbinding tussen de twee steden ligt al in het verschiet. Zou Terneuzen zich binnenkort, in plaats van Hollands Wingewest, niet beter Gent aan de Westerschelde kunnen noemen?

De volledige versie van deze reportage lees je in nummer 15 van Binnenlands Bestuur (klik hier voor gratis toegang).