Keijzer weet niet dat gemeenten leegstandsbelasting willen

Het is een opmerkelijk moment woensdag tijdens het Kamerdebat over onder meer de Leegstandswet: Kamerleden van GroenLinks-PvdA en SP dringen er bij minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting op aan om gemeenten de kans te geven een leegstandsbelasting te heffen. Maar Keijzer wil er niet aan: de gemeenten krijgen al voldoende instrumenten om leegstand te bestrijden, bovendien schuurt de heffing met het eigendomsrecht en moeten ambtenaren alleen aan de slag met beleid dat zich werkelijk bewezen heeft. En dan zegt de minister: ‘Mij hebben geen signalen bereikt dat gemeenten echt zitten te wachten op dit instrument.’

Naar Vlaams model

Die opmerking van de minister is opvallend. Want al sinds minstens 2023 pleit de Vereniging van Nederlandse Gemeenten expliciet voor een leegstandsheffing ‘naar Vlaams model’. In de position paper van toen riep de koepel de Kamerleden van destijds op om een motie van de SP te steunen. ‘In Vlaanderen kan een gemeente in geval van langdurige leegstand van een pand een belasting opleggen, die naarmate de tijd vordert progressief is. Veel eigenaren kiezen er dan snel voor om iets aan het pand te gaan doen, zodat de leegstand voorbij is.’

De VNG was het niet eens met toenmalig minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting, die vond dat deze heffing overbodig was. ‘Elke woning die lang leeg staat is er één te veel.’ Alsnog kreeg de motie geen meerderheid. In 2024 probeerde de SP het nogmaals, ook toen vergeefs.

90 procent

De koepel herhaalde dit standpunt heel recent nog. ‘Ervaringen van Vlaamse gemeenten zijn positief, niet voor niets gebruikt 90 procent van de Vlaamse gemeenten deze heffing. Wij zijn voorstander van een lokale heffing met mogelijkheden voor maatwerk, waarbij de bewijslast bij de eigenaar ligt.’

Keijzers uitspraak is saillant gezien een recente evaluatie door onderzoeksbureau RIGO van de Leegstandswet, in opdracht van haar ministerie. Deze studie was de basis van het Kamerdebat. De onderzoekers schrijven uitvoerig over de leegstandsbelasting. ‘Volgens de VNG is de belasting in Vlaanderen effectief en kiezen de meeste eigenaren eieren voor hun geld. Concreet onderzoek naar de effecten van de leegstandbelasting in België is er niet’, schrijven de onderzoekers.

Enquête

Zij hielden ook een enquête onder Nederlandse gemeenten, met ambivalente uitkomst: van de respondenten zijn 14 gemeenten duidelijk voorstander, 14 gemeenten tegenstander, en 30 gemeenten onbepaald. De Vlaamse overheden, waarmee de onderzoekers spraken, bleken enthousiast over de heffing. ‘De ervaring in Vlaanderen is dat de belasting werkt in het tegengaan van leegstand en dat de meeste panden in een jaar of twee van het register verdwijnen.’

Maar RIGO zelf bleef kritisch, in de context van wat momenteel al mogelijk is: ‘Het is de vraag of een leegstandbelasting die op gemeentelijk niveau wordt toegepast, met een grote mate van flexibiliteit en maatwerk, niet sterk overeenkomt met de huidige leegstandverordening in combinatie met het Crisis-en-Herstelwet-experiment zoals toegepast in Amsterdam en Utrecht.’

Kritiek

Deze conclusie van het onderzoeksbureau is één van de redenen waarom Mona Keijzer de meerwaarde van de heffing niet ziet, en liever inzet op andere instrumenten. Maar ook hiermee is de VNG het niet eens: ‘In haar brief zet de minister leegstandheffing en het met Crisis- en herstelwet uitgebreide instrumentarium naast elkaar, waarbij ze wat de VNG betreft ten onrechte de suggestie wekt dat er gekozen moet worden tussen de beide systemen. Het kan gewoon allebei, je moet ze alleen op elkaar afstemmen.’

Uiteindelijk gaat het om ruim 12.000 woningen, van de ruim 64.000 die volgens het CBS langdurig leeg staan, die weer bewoond zouden kunnen worden. Bij andere leegstaande woningen ligt het complexer, doordat de bewoner overleden is, het huis in een krimpgebied staat, of dat er gesloopt gaat worden.