Maatschappelijk belang krijgt voorrang bij netschaarste

In de strijd tegen het dichtgeslibde elektriciteitsnet in Nederland heeft de Autoriteit Consument en Markt (ACM) een wijziging van de Netcode Electriciteit voorgesteld. Op verzoek van de Tweede Kamer, provincies en gemeenten wil de ACM 'prioriteringsruimte' opnemen en een einde maken aan de wettelijke regel: first come, first served. Oftewel: wie het eerst aanklopt bij een netbeheerder voor ruimte op het stroomnet, komt als eerste aan de beurt.

Tot 5 oktober staat de nieuwe netcode open voor schriftelijke consultatie. De ACM heeft het ontwerpbesluit opgesteld in nauw overleg met het ministerie van Economische Zaken, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), het Interprovinciaal Overleg (IPO) en Netbeheer Nederland.

Ook de provincies Noord-Holland en Noord-Brabant, evenals de gemeente Amsterdam, zaten aan bij de gesprekken. Afgelopen juni werd bovendien een eerste proef gedaan met twee vormen van prioriteringen, waarbij ook de provincie Flevoland en de gemeente Rotterdam betrokken waren.

Congestieverzachters?

Het ontwerpbesluit wijst nu vier categorieën aan die straks qua transport over het stroomnet voorrang kunnen krijgen. De vier voorkeursgroepen zijn opgesteld in volgorde van prioriteit. Allereerst komt de groep 'congestieverzachters', oftewel marktpartijen die bijvoorbeeld met batterijopslag extra ruimte op het stroomnet kunnen creëren. Als tweede komt de categorie nationale veiligheid: noodhulp, politie, Defensie, het gevangeniswezen, maar ook gemalen en sluizen.

De derde categorie bevat de primaire basisbehoeften: gezondheidszorg en woningbehoefte (op basis van artikel 22 van de Grondwet), water- en afvalbeheer, basis- en voortgezet onderwijs, en openbaar vervoer. Tot slot volgt in de laatste categorie de verduurzaming, met voorrang voor 'cable pooling' (bedrijven of instellingen die een netaansluiting delen) en windmolens. Zonneparken krijgen minder voorkeur, omdat de stroomopwek door turbines efficiënter is.

En de aansluitingen dan?

Opvallend is dat het ontwerpbesluit gaat over de transportruimte op het stroomnet, niet over de aansluiting erop. Dat terwijl netbeheerder TenneT woensdag naar buiten bracht dat grootverbruikers in Zeeland voorlopig geen aansluiting kunnen aanvragen. Dit geldt de komende vijf tot tien jaar ook voor Noord-Brabant, bleek in juni. In een Kamerdebat afgelopen maart hamerden Kamerleden er juist voortdurend op dat de ACM ervoor moest zorgen dat in de volgorde van aansluitingen het maatschappelijk belang gaat meewegen.

'De ACM heeft meer ruimte geboden om op een andere manier invulling te geven aan de volgorde van aansluiting', zei minister Rob Jetten. GroenLinks-Kamerlid Susanne Kröger benadrukte dat overheden betrokken moesten worden bij het nieuwe ontwerpbesluit, om maatschappelijke belangen te borgen: 'Dan kan worden voorkomen dat een woonwijk niet kan worden gebouwd, terwijl een datacenter wel wordt aangesloten op het elektriciteitsnet.' Ook PvdA-lid Joris Thijssen benadrukte de betekenis hiervan: 'Een school zou dus bijvoorbeeld eerder aangesloten worden dan een datacenter, ook als dat datacenter zich eerder aanmeldde.' Ook VVD-Kamerlid Silvio Erkens dacht aan een prioritering juist van aansluitingen.

De ACM weifelt

Nu schrijft de ACM in het ontwerpbesluit dat voor netaansluitingen geen wettelijke verplichting is om het beginsel first come, first served toe te passen. Dit geldt wel voor het transport. Daarom denkt de marktautoriteit dat voor aansluitingen niks aangepast hoeft te worden. Toch klinkt de ACM onzeker: ze krijgt in de consultatieronde graag reacties op dit punt. Bovendien staat verderop in het ontwerpbesluit: 'Netbeheerders verschillen van mening over de vraag of voorrang bij transport ook voorrang bij aansluitingen zou moeten betekenen.' En: 'Het ontwerpbesluit voorziet niet in een expliciete prioriteringsmogelijkheid voor de behandeling van aansluitverzoeken. Dit betekent dat partijen die voorrang krijgen bij transport, mogelijk alsnog (lang) moeten wachten op een aansluiting.'

Hoe groot is de impact?

Het Interprovinciaal Overleg (IPO) is kritisch, ook al heeft ze de ACM geadviseerd. Allereerst vraagt ze zich af hoe groot de impact van dit ontwerpbesluit kan zijn. Als er erg weinig ruimte is op het stroomnet, dan is er ook weinig prioritair te verdelen. 'De verwachting is dat het vrij te komen vermogen erg beperkt zal zijn. Daarmee is ook de impact van het kader minimaal.'

Bovendien vreest de IPO dat alsnog partijen met een groot maatschappelijk belang buiten de vier voorkeurscategorieën gaan vallen. Daarom wil ze een clausule in de netcode die de ruimte biedt zonodig uitzonderingen te maken.