Essentiële rol lokale overheden in duurzame ontwikkeling

Energie, afval en duurzame mobiliteit zijn de gebieden waarin Italiaanse gemeenten naar effectieve oplossingen zoeken. Dit met het oog op de Agenda 2030 voor duurzame ontwikkeling. Een overzicht per gebied, ter lering en inspiratie. 

Zon en wind

Een toenemend aantal Italiaanse gemeenten ontwikkelt op hun eigen grondgebied schone technologie. Dit betreft zowel overheids- als particuliere opwek. In vrijwel alle 8.100 gemeenten zijn er intussen zonneparken tot stand gekomen; in ruim duizend gemeenten staan windturbines. Daarboven beschikken ruim 1.500 gemeenten over minstens één waterkrachtcentrale. Dit brengt de totale duurzaam opgewekte energie inmiddels op 60,8 GW, bijna evenveel als het vermogen uit fossiele bronnen met 62,8 GW. Groeiend zijn waterkracht met 11 MW aan nieuwe capaciteit, windenergie met 404 MW en zonne-energie met 935 nieuwe installaties.

Veel terreinwinst qua hernieuwbare energie wordt geboekt door de vorming van energiecorporaties, waarin wordt samengewerkt door de openbare en particuliere sector. De corporaties stimuleren het energiebewustzijn onder huishoudens, bedrijven, de tertiaire sector en overheden, waardoor ze kunnen besparen op hun energierekeing. Aan de universiteit van Pisa is ’s werelds eerste leerstoel voor energiecorporaties gevestigd. En in Bologna heeft Claudia Boattini, een voormalig vertegenwoordiger van de Confederatie van Ambachtslieden, meer dan 5.000 mensen die in haar wijk wonen, betrokken bij het grootste gezamenlijke project voor productie, verbruik en uitwisseling van elektriciteit. Het heet GECO (Green Energy Community).

Aanvankelijk werd dit project opgezet door de eigenaar van meer dan 120.000 vierkante meter aan zonnepanelen, die had toegezegd een deel van haar energie aan gezinnen in de wijk te geven. Vervolgens heeft de energiegemeenschap het project overgenomen. Het omvat een woonwijk met 7.500 inwoners, een commercieel gebied van 20 hectare en een industriegebied van meer dan 100 hectare. Er zullen nieuwe installaties voor hernieuwbare energie worden gebouwd, die worden gekoppeld aan opslagsystemen, waardoor bedrijven en burgers ‘prosumenten’ worden, dat wil zeggen producenten en consumenten van hernieuwbare energie.

Waterstof

In Emilia Romagna is een ander groen project van start gegaan. In de stad Carpi is het waterstofverwarmingssysteem van de gymnastiekzaal van een hogeschool in gebruik genomen. De installatie voorziet in een warmteopwekkingsysteem met een waterstofboiler. De waterstof wordt ter plaatse geproduceerd via zonnepanelen op het dak van de gymzaal. De installatie vermindert de CO_-uitstoot met 717 ton in één jaar, wat overeenkomt met de hoeveelheid die door 145 hectare bos wordt geabsorbeerd, of de oppervlakte van 25 voetbalvelden. Er is een opslagsysteem gepland om de geproduceerde energie ook in de winter te kunnen gebruiken.

Het project, dat 350.000 euro kost, maakt deel uit van de aanbesteding van de provincie Modena voor aanverwante energiediensten voor 88 gebouwen van de provincie. Volgens Gian Domenico Tomei (voorzitter van de provincie Modena) ‘is deze fabriek innovatiever dan wat de Europese Commissie in haar waterstofstrategie heeft voorgesteld. Ze is in minder dan drie jaar ontworpen en gebouwd. Dit toont aan hoezeer zelfs overheidsinstanties aanjagers van innovatie en ontwikkeling voor gebieden kunnen zijn. We gingen naar Brussel en Parijs, we informeerden en trainden ons om te begrijpen hoe we ‘verder dan de theorie’ konden gaan, en we deden het. Het is ook de taak van de overheid om een duurzame koers uit te stippelen en daar vervolgens met moed en ambitie aan vast te houden.’

Plasticvrije gemeenten

Uit de gegevens van het Stedelijk Afvalrapport 2022 blijkt dat de stortplaatsen uiteindelijk met 3,4 procent (198.000 ton) afnemen, vooral in het zuiden (-5,8 procent), terwijl het gemiddelde percentage gescheiden afvalinzameling op 64 procent van de nationale productie staat, met een groei van 1 procentpunt ten opzichte van 2020.

Het ingezamelde plastic groeide met 6,4 procent in 2021. Vier Italiaanse gemeenten hebben de ‘Plastic Free 2023 award’ gewonnen van de 360 deelnemende Italiaanse steden: Termoli, Borgo Virgilio, Mogliano Veneto en Legnago. De Plastic Free Volunteer Association, die deze wedstrijd organiseert, heeft in deze periode maar liefst 254 memoranda van overeenstemming met gemeenten ondertekend. In drie jaar tijd heeft zij 3.500 inzamelacties uitgevoerd en 3 miljoen kilo plastic en afval verwijderd dankzij een vrijwilligersleger en de hulp van de plaatselijke autoriteiten.

Afvalrecycling

Afvalrecycling wordt al meer dan dertig jaar gecontroleerd en beloond door het initiatief ‘Recycle Gemeenten’, dat is opgezet door Legambiente. De vereniging kent een prijs toe aan degenen die minder ongedifferentieerd afval produceren binnen de grens van 75 kg/inwoners/ jaar. Inmiddels hadden vorig jaar 590 Afvalvrije gemeenten dat resultaat bereikt, voornamelijk in het zuiden. De beste les komt van Treviso, een Venetiaanse stad, waar 86 procent van het afval wordt gesorteerd. Het wordt huis-aan-huis opgehaald met ongeveer 500 kleine voertuigen. Dankzij het hoge gedifferentieerde afvalpercentage, een goed functionerende ophaal- en verwijderingsdienst en kleine composteerinstallaties wordt inmiddels bijna al het afval gerecycleerd en hergebruikt.

Er wordt compost gemaakt van organisch materiaal dat vervolgens wordt verkocht aan tuincentra; terwijl glas, plastic en blikjes terechtkomen bij toeleveringsconsortia om te worden verwerkt tot industriële producten die op de markt kunnen worden verkocht. Er ligt geen afval op straat. De strategie van Treviso bestaat erin de burgers te stimuleren: wie minder vuil maakt, betaalt nog minder. De gemiddelde uitgaven voor vuilnis in Italië bedragen 312 euro per gezin (in Campanië is dat 412 euro), een derde meer dan de 219 euro die gezinnen in Treviso jaarlijks betalen.

Duurzame mobiliteit

Sinds 2017 zijn steden met meer dan 100.000 inwoners verplicht om ‘plannen voor duurzame stedelijke mobiliteit’ aan te nemen. In het rapport ‘Naar een nieuw model van duurzame lokale mobiliteit’ uit 2022 heeft het ministerie van Infrastructuur doelstellingen geformuleerd die tegen 2030 moeten worden bereikt, waaronder het verkorten van de lokale reistijd, het bevorderen van verplaatsingen door collectieve en/of gedeelde mobiliteitsvormen, elektrische mobiliteit en actieve mobiliteit te voet en per fiets, en een grotere efficiëntie en kwaliteit van het openbaar vervoer.

Naar aanleiding daarvan heeft de regio Sardinië de productie van groene waterstof versneld. Italgas Reti werkt, samen met onder andere de Universiteit van Turijn, aan een plan om de hele waardeketen van waterstof te testen, van de productie van hernieuwbare energie tot het eindgebruik: waterstof wordt gemengd met aardgas voor residentieel-industrieel gebruik, maar in zijn pure vorm voor openbare mobiliteit.

Na Milaan en Bolzano zijn de H-celvoertuigen aangekomen in Cagliari, de hoofdstad van Sardinië, die nu al op het podium van de Green Awards 2022 staat. Het ‘Life-Hydrogen’ project zal drie jaar lopen. Er is in totaal 4,2 miljoen euro mee gemoeid, waarbij Europese financiering 60 procent van de kosten zal dekken. Er komt onder andere een fabriek voor de productie van groene waterstof en een Italgas-distributiestation waar bussen kunnen tanken.

Groenste stad

Bolzano geldt als de groenste stad van Italië. De vlak bij de Oostenrijkse grens gelegen gemeente onderscheidt zich door gescheiden afvalinzameling en recycling, groei van het openbaar vervoer met zijn busvloot op waterstof, de voorzieningen om fietsen aan te moedigen en de hoeveelheid kilowatts waarmee openbare gebouwen zijn uitgerust om via hernieuwbare systemen te produceren.

Onlangs onthulde het stadsbestuur het project voor het energie-efficiënt maken van het plaatselijke theater. De kosten? 2,1 miljoen euro, waarvan meer dan 1,5 miljoen euro afkomstig is van het Europese Herstelfonds. Concreet, zo legt locoburgemeester Luis Walcher uit, omvat het de installatie van een fotovoltaïsch systeem op het dak van de schouwburg, de aansluiting op stadsverwarming en de omschakeling op LED-verlichtingssystemen in de grote zaal en de foyer.

De gemeente Bruneck – gelegen in de provincie Bolzano – heeft vanwege de stijgende energieprijzen besloten de burgers gratis ‘Plug&Play’-systemen aan te bieden, dat wil zeggen zonnepaneelinstallaties die op balkons of aan de gevel van gebouwen worden geïnstalleerd en via een stopcontact op het elektriciteitsnet worden aangesloten. Al deze groene initiatieven tonen aan dat lokale betrokkenheid bij de uitvoering van nationaal duurzaam beleid niet alleen leeft, maar ook essentieel is om de doelstellingen van de Agenda 2030 te halen. De praktijk leert dat dit lokale engagement niet alleen wordt gestimuleerd via financiële instrumenten, zoals via het door Europa gefinancierde Herstelplan, maar ook via nationale prijzen en erkenning.