Leegloop treft nieuwe steden

Hoe aantrekkelijker de stad, hoe kleiner de kans op leegloop. Onderzoekers Gerard Marlet en Clemens van Woerkens concluderen in de donderdag gepubliceerde editie van de Atlas voor Gemeenten dat lokale overheden de bevolkingskrimp in stedelijk gebied kunnen beperken. Voorwaarde is dat de steden attractief blijven voor jonge huishoudens. De voorzieningen moeten goed zijn, en op redelijke afstand moet voldoende werkgelegenheid zijn te vinden.

Marlet en Van Woerkens onderzochten de kans op krimp voor de 50 grootste gemeenten. Steden als Spijkenisse, Emmen, Bergen op Zoom, Almelo, Almere en Lelystad hebben volgens hen de grootste kans om in de toekomst met krimp te worden geconfronteerd. Historische steden als Utrecht, Groningen, Amsterdam, Nijmegen, Zwolle, Leiden, Delft en Maastricht zullen naar verwachting veel beter in staat zijn om de aanwas van jonge huishoudens en gezinnen op peil te houden, schrijven beide onderzoekers.

‘Veel prognoses trekken de historische trends min of meer door’, zegt Gerard Marlet, tevens algemeen directeur van de Stichting Atlas voor Gemeenten. ‘Dit lijkt te zijn ingegeven door de gedachte dat steden die de laatste 10, 20 jaar zijn gegroeid, dat de komende 40 jaar ook wel zullen doen. Maar daarbij is geen rekening gehouden met het feit dat steden als Almere en Spijkenisse zijn gegroeid als gevolg van de krappe woningmarkt. Als we door de landelijke bevolkingskrimp een ruimere woningmarkt krijgen, ontstaat een andere situatie.’

Concurrentie

Het in de Atlas gepubliceerde onderzoek borduurt voort op Marlets proefschrift De aantrekkelijke stad, waarop hij in december promoveerde aan de Universiteit Utrecht. Ook toen kwam hij tot de slotsom dat een gunstige ligging en goede stedelijke voorzieningen een stad aantrekkelijk maken, en dat ‘nieuwe’ steden (new towns) hun bewoners vaak minder hebben te bieden.

Marlet en Van Woerkens voorzien grotere concurrentie tussen gemeenten. Blijkens recent onderzoek van het Nirov zijn in Nederland 340.000 nieuwe woningen te veel gepland. Bij een krimpende bevolking betekent dit volgens Marlet en Van Woerkens dat huizenprijzen over de hele linie zullen dalen. Woningen op de aantrekkelijkste en dus duurste plekken komen daardoor binnen handbereik van grotere groepen burgers. Mensen gaan in toenemende mate ‘stemmen met hun voeten’. Steden zullen daardoor extra hun best moeten doen om in de smaak te blijven vallen, aldus beide Atlas-onderzoekers.

Jongeren

Om de aantrekkingskracht van de 50 grootste steden te meten, hebben Marlet en Van Woerkens de migratiecijfers geanalyseerd: ‘Hét kenmerk van een krimpende stad is namelijk dat de instroom van jonge huishoudens niet opweegt tegen de uitstroom van dertigers, van gezinnen met kinderen.’ Dat jonge gezinnen de stad verlaten, is gebruikelijk. ‘Zowel in Heerlen als in Amsterdam is per saldo sprake van een forse uitstroom van 30-39-jarigen. Alleen is de instroom van 15-29-jarigen in Amsterdam drie keer zo groot als de uitstroom van 30-39-jarigen, terwijl de instroom van jonge huishoudens in Heerlen op ongeveer vijftien procent van de uitstroom van ‘gezinnen met kinderen’ ligt.’

De Atlas-onderzoekers stellen dat beleid om de uitstroom van jonge gezinnen tegen te gaan, weinig zin heeft omdat het ‘een natuurlijk proces’ is dat huishoudens met kinderen naar de voorsteden trekken. ‘Daarmee hebben alle steden te maken, ook de meest aantrekkelijke.’ De crux zit volgens Marlet en Van Woerkens in de instroom van de groep 15- tot 29-jarige studenten, alleenstaanden en tweeverdieners: ‘Het gebrek aan instroom van kansrijke jonge huishoudens zorgt niet alleen direct voor een cijfermatig tekort, maar leidt ook tot vergrijzing en een tekort aan human capital in de stad, met alle economische gevolgen van dien.’

Marlet en Van Woerkens hebben onderzocht waar jonge huishoudens zich willen vestigen, en waarom. Bij het in kaart brengen van de migratiecijfers is de nieuwbouwproductie buiten beschouwing gelaten, ‘omdat nieuwbouw automatisch zorgt voor een positiever migratiesaldo, ongeacht de werkelijke aantrekkingskracht van een stad’. Door zo te rekenen hebben Marlet en Van Woerkens een vrije woningmarkt willen nabootsen; ‘de verwachte Nederlandse situatie in het krimpen woningoverschotscenario’.

Bij de 15- tot 29-jarigen zijn vooral traditionele universiteitssteden als Groningen, Utrecht, Delft, Leiden en Nijmegen, maar ook hbo-steden als Leeuwarden en Arnhem populair. Decentraal liggende steden als Sittard-Geleen en Emmen, en new towns en groeigemeenten als Zoetermeer, Apeldoorn, Ede en Spijkenisse, zijn bij jongeren aanmerkelijk minder geliefd. Steden die veel werk en carrièrekansen bieden en tegelijkertijd veel stedelijke voorzieningen, zijn bij jonge huishoudens het meest in trek.

De analyse van Marlet en Van Woerkens leidt tot een indicator die de kans op krimp laat zien voor de 50 grootste gemeenten. Hieruit blijkt dat historische steden een voorsprong hebben op gemeenten in grensregio’s, groeigemeenten en new towns. De voorspelling van krimp in nieuwe steden staat haaks op andere prognoses: ‘Het gebrek aan voorzieningen en de steeds slechtere bereikbaarheid van werk vanuit de new towns, leidt echter tot de verwachting dat de nieuwe steden het in een ruimere woningmarkt moeilijk gaan krijgen, en zeker niet immuun zullen zijn voor krimp. De krimpende bevolking waar Spijkenisse de laatste jaren al mee te maken heeft, is wat dat betreft illustratief.’

Voorafgaand aan de presentatie van de Atlas, is donderdag in Heerlen een conferentie gehouden over krimp. Zie voor het verslag hiervan www.binnenlandsbestuur.nl/atlasvoorgemeenten2010