Lastig voor het mkb: minder geld van overheid naar infrastructuur

Negentig procent van het werk dat midden- en kleinbedrijven in de infrasector doen, danken zij aan overheidsopdrachten. Denk aan de aanleg en het onderhoud van wegen, viaducten, riolering, dijken, stuwen, gemalen en sluizen. Maar onderzoekers van de bank ABN Amro waarschuwen, in navolging van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB), dat tegenwind op komst is.

Reden hiervoor is dat overheden minderen met het doen van investeringen in nieuwe infrastructuur, onder andere als gevolg van de problemen met de stikstofuitstoot. Ook speelt mee dat de huizenbouw tijdelijk terugloopt door de ‘lage economische groei, hoge bouwkosten en scherp gestegen rentes’, aldus onderzoekers van het EIB afgelopen juni in een notitie met bouwramingen.

Waar de klappen vallen

Als het gaat om de infrabedrijven wordt er gesproken over de zogenoemde GWW-markt: Grond-, Weg-, en Waterbouw. Bij gemeenten ging tussen 2015 en 2021 tachtig procent van de aanbestede infrastructuurprojecten naar het mkb. Juist daar vallen nu de klappen. ‘De krimp op de GWW-markt wordt in 2024 volledig bepaald door de decentrale overheden’, schreef het EIB in de voorzomer.

‘De financiële situatie bij de gemeenten maakt dat zij ook in 2024 minder in de infrastructuur zullen investeren', meldden de onderzoekers. ‘Veel gemeenten geven aan dat de onzekere financieringsstructuur van de gemeenten na 2025 tot terughoudendheid in de uitgaven leidt. Bovendien zal de nieuwbouw van zowel woningen als bedrijfsgebouwen in 2024 nog sterk afnemen, waardoor de investeringen in bouwlocaties verder terugvallen.’

Drukte op de onderhoudsmarkt

De vraag naar het onderhoud van infrastructuur blijft wel op peil, maar op deze onderhoudsmarkt wordt het drukker. Bij de opdrachten die provincies, gemeenten en waterschappen in de markt zetten, domineren de mkb'ers. Maar omdat de aanleg van nieuwe infrastructuur voorlopig terugloopt, hengelen ook de grotere aannemers naar deze onderhoudsopdrachten. ‘Het zijn niet alleen schaalvoordelen waardoor deze grote partijen aanbestedingen winnen op decentraal niveau’, schrijven de onderzoekers van ABN Amro, ‘ook de sterke kapitaalsbasis als gevolg van hun diverse opdrachtportefeuille in de markt versterkt hun positie.’

En duurzaamheid?

De onderzoekers wijzen nog op iets anders: het is goed denkbaar dat de aandacht voor duurzaamheid en circulariteit afneemt als gevolg van ‘de verschuiving van aanleg naar onderhoud, het tekort aan budgetten en de prijsdruk’.

Eind september besteedde de Tweede Kamer nog aandacht aan het belang van een goed doordacht aanbestedingsbeleid bij de overheden. Tijdens een rondetafelgesprek lieten onder andere de gemeente Eindhoven en de provincie Overijssel van zich horen. Eindhoven meldde, op basis van cijfers van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, dat gemeenten elk jaar voor ongeveer 42 miljard euro aan inkopen doen. Daarvan gaat 35 procent naar bouw en infra.

Zelf hanteert Eindhoven in zijn aanbestedingsprocedure een ‘methodiek schoon en emissieloos bouwen’ en een ‘methodiek circulair asfalt’. Een ander voorbeeld is de CO2-prijs die de provincie Utrecht sinds begin 2023 gebruikt voor kosten-batenanalyses van investeringen. Gerekend wordt met 875 euro per ton CO2.

Uiteindelijk leggen duurzaamheidsidealen het vaak af tegen het verlangen naar gunstige prijzen. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid merkte recent op, in een rapport over onder meer overheidsaanbestedingen, dat het vaak bij mooie woorden blijft. ‘Vaak stellen overheden vooraf wel minimumeisen, maar komen ze daar in de contractfase niet of nauwelijks op terug.’

‘Niet alles in één keer’

De onderzoekers van ABN Amro hebben verschillende adviezen. De bank pleit voor simpelere en gestandaardiseerde aanbestedingen. Daarnaast voor het bieden van houvast aan de mkb-sector met een duurzaamheidsminimum: een ondergrens voor elk infraproject. Bedrijven kunnen pas investeren in bijvoorbeeld de elektrificering van hun materieel als de toekomst zekerheid biedt. Ondertussen kunnen ze overigens wel elektrisch bouwmaterieel leasen bij een bedrijf als Emission-0. 

Die zekerheid is ook de wens van brancheorganisatie MKB Infra, volgens een pas gepubliceerd visiedocument. De belangenclub wil ‘een betrouwbaar beleid voor de lange(re) termijn zodat het mkb verantwoorde investeringen kan doen’. En daarnaast realiteitszin ten aanzien van wat praktisch en financieel mogelijk is: ‘niet alles in één keer willen realiseren, is dus het adagium’.