Kwaliteit water extra onder druk door Omgevingswet  

Onder de Omgevingswet krijgen provincies en gemeenten meer vrijheid bij het opleggen van regels voor lozing van afvalwater. Bovendien verandert het principe ‘lozen is verboden, tenzij’ in ‘lozen mag, mits’. Hierdoor kan de waterkwaliteit extra onder komen te staan, volgens waterschappen en drinkwaterbedrijven.

Zelf bepalen

‘Eenvoudig beter’ luidt het motto van de Omgevingswet, die op 1 januari 2024 in werking treedt. Doel van de nieuwe wet is besluitvorming over de openbare ruimte eenvoudiger te maken en meer ruimte te bieden voor maatwerk. Dat raakt regelgeving rondom het lozen van afvalwater. Waar lozingsactiviteiten nu nog centraal zijn geregeld vanuit het rijk, mogen decentrale bevoegde gezagen, zoals waterschappen, provincies en gemeenten, straks meer aan de knoppen draaien. Dat betekent dat ze voor een groot deel van de lozingen zelf mogen bepalen of een vergunning nodig is en onder welke voorwaarden een bedrijf afvalwater mag lozen.

Risico's

Deze flexibiliteit biedt kansen om kritischer te kijken naar lozingen, maar brengt ook risico’s met zich mee, zegt Sandra Reynaers, beleidsadviseur waterkwaliteit bij de Unie van Waterschappen. 'Voor waterschappen is de primaire taak om de waterkwaliteit te beschermen, in ons geval van regionale wateren. Dat gebeurt met onder meer strenge eisen in lozingsvergunningen en strikt toezicht hierop. Maar andere bevoegde gezagen, zoals provincies en gemeenten, hebben ook andere aandachtspunten in hun takenpakket, zoals economische belangen, geluidsoverlast of uitstoot van stoffen naar de lucht. En daar wringt de schoen. De ervaring leert dat bij omgevingsbeleid water niet altijd de hoogste prioriteit en meeste aandacht krijgt.'

Indirecte lozingen

Wanneer decentrale overheden meer vrijheid krijgen bij het stellen van lozingsregels, wordt de kans groter dat het waterbelang nog verder ondersneeuwt, vreest Reynaers. ‘We zijn met name bezorgd over de indirecte lozingen, de lozingen op de riolering. Het gros van de industriële lozingen betreft een indirecte lozing. En dat zijn de lozingen waar gemeenten en provincies over gaan. Het verlenen van vergunningen en toezicht en handhaving hierop laten ze over aan omgevingsdiensten.’ Die zijn echter, volgens Reynaers, afhankelijk van bestuurders, die prioriteiten en het budget vaststellen. ‘Als water niet hoog op de politieke agenda staat, bestaat de kans dat omgevingsdiensten minder aandacht besteden aan toezicht op lozingen van afvalwater.’

Allerminst gerust

Ook de drinkwatersector is er allerminst gerust op dat de komst van de Omgevingswet de waterkwaliteit ten goede komt. Drinkwaterbedrijven treffen in hun bronnen steeds vaker stoffen aan die afkomstig zijn van lozingen, zegt Hans de Groene, directeur van Vewin, de vereniging van waterbedrijven in Nederland. ‘Met name bedrijven die oppervlaktewater innemen hebben hier last van. Steeds vaker moeten zij hun inname tijdelijk stilleggen omdat ze te hoge concentraties van een stof of een onbekende stof meten. Pas wanneer de verontreiniging is gepasseerd of de stof is achterhaald, kunnen ze weer water innemen.’ Daarnaast moeten drinkwaterbedrijven tientallen miljoenen investeren in complexe zuiveringstechnologie, omdat gangbare technieken onvoldoende in staat zijn risicovolle stoffen als PFAS te verwijderen.

Omkering

De drinkwatersector is vooral bezorgd over de omkering van het lozingsprincipe. Waar nu nog geldt ‘verboden te lozen, tenzij’, geldt onder de Omgevingswet het principe ‘lozen is toegestaan, mits’. De Groene: ‘Dit betekent dat de vergunningplicht alleen nog geldt voor lozingen met een zware milieubelasting. De overige lozingen vallen onder algemene regels of hebben een zorg- of meldingsplicht. Hiermee lopen we het risico controle te verliezen op lozingen van stoffen, met allerlei risico’s voor het milieu en drinkwaterbronnen. De laatste jaren piept en kraakt het stelsel rond vergunningverlening. Vergunningen zijn gedateerd en onvolledig; toezicht en handhaving schieten tekort. Hierdoor neemt het aantal incidenten met lozingen toe. Maar in plaats van strakker worden de schroefjes nu juist losser gedraaid.'  

Te vrijblijvend

Andy Krijgsman, beleidsadviseur bestuurlijk juridische zaken bij de Unie van Waterschappen, deelt de zorgen van De Groene. ‘Door omkering van het lozingsprincipe kunnen bevoegde gezagen vaker een beroep doen op de zorgplicht van bedrijven. Deze zorgplicht kent een aantal criteria, zoals dat een lozer geen significante verontreiniging mag veroorzaken, de best beschikbare zuiveringstechnieken moet toepassen en passende preventieve maatregelen moet nemen. Nu zijn best beschikbare technieken nog wel concreet te maken, maar wat is precies een “significante verontreiniging” of een “passende maatregel”? Dat is multi-interpretabel en te vrijblijvend. Gevolg hiervan: je krijgt juridisch getouwtrek over of een bedrijf wel of niet voldoet aan de zorgplicht. Er is behoefte aan duidelijkheid, ook bij lozers zelf. ’

Lees het hele verhaal deze week in BB22 (inlog).