‘Kennis van warmtenetten heel dun aanwezig bij gemeentes’

Houd je goed vast. Voor de warmtetransitie wordt het in 2025 een turbulente reis. De eindbestemming? Een tot bedaren gekomen herordening van de markt van warmtebedrijven. Een vertrouwenwekkend pakket aan subsidies, tariefregulering en investeringen. De oprichting van talloze nieuwe, publieke warmtebedrijven. En in elke gemeente een door het college opgesteld warmteprogramma dat bepaalt welke wijken binnen tien jaar van het aardgas af moeten.

Allereerst zal ambtelijk en bestuurlijk de opluchting groot zijn als die bepalende wet, de Wet collectieve warmte (Wcw), er na de zomer door is. De planning in de Tweede Kamer is als volgt: in februari schriftelijke beantwoording van vragen van Kamerleden; rond april het eerste wetgevingsoverleg in de betrokken Kamercommissie, daarna in mei en juni het plenaire debat en tot slot het stemmen. Doel: dat de Wcw op 1 januari 2026 van kracht wordt.

Eén tussenstap moet niet vergeten worden: de voorjaarsnota komende april. Komt er extra geld vrij? Tussen het ministerie van Klimaat en Groene Groei en dat van Financiën is koortsachtig overleg: over een garantiefonds dat bijvoorbeeld overheden helpt om makkelijker geld bij banken te lenen voor hun deelname aan nieuwe publieke warmtebedrijven; over de beste berekening van de warmtetarieven die burgers straks moeten betalen; over een vereveningsfonds voor verlieslijdende warmtebedrijven.

Staatsbedrijf EBN

Zoals het er nu uitziet, zal de Wcw voorschrijven dat alle warmtebedrijven met meer dan 1500 aangesloten huishoudens voor minstens 51 procent in publieke handen zijn. Dat betekent dat de huidige commerciële bedrijven zullen worden uitgekocht, met als grote drie: Eneco, Vattenfall en EnNatuurlijk. Een sleutelrol in onder andere die overname wordt weggelegd voor staatsbedrijf Energie Beheer Nederland (EBN), samen met pensioenfondsen en netbeheerders. Maar ook provincies en gemeenten nemen een aandeel, in elk geval in alle nog nieuwe warmtebedrijven die de komende jaren als paddenstoelen uit de grond zullen komen.

Namens het rijk denkt EBN in de publieke warmtebedrijven een aandeel van ongeveer 40 procent te nemen, waarna nog minstens 11 procent in andere publieke handen komt. Dat vertelt Herman Exalto, de betrokken projectdirecteur van EBN. ‘Als je kijkt naar de totale omvang, zijn het miljarden en miljarden die moeten worden geïnvesteerd. Uiteindelijk zijn warmtenetten in veel wijken de maatschappelijk goedkoopste optie, maar dat laat onverlet dat je de komende dertig jaar echt alleen maar gaat investeren.’

Vraagtekens

Exalto is op talloze plekken in conclaaf met lokale overheden. ‘We zijn intensief bezig in Utrecht bijvoorbeeld. Daar zat ik kortgeleden bij de gemeenteraad. We voeren ook gesprekken in Den Haag, en zijn intensief in gesprek met Overijssel en Drenthe.’

Belangrijk is dat EBN niet alleen zorgt voor de staatsdeelneming in de nieuwe warmtebedrijven, maar ook verstand-van-zaken inbrengt. ‘Je kunt best vraagtekens zetten bij de kennis, kunde en ervaring op het vlak van warmtenetten; die is heel dun aanwezig bij gemeentes’, merkt Exalto op. ‘Uitzonderingen zijn grote gemeenten, zoals Amsterdam en Rotterdam, en een gemeente als Veenendaal.’

Spannend

Veenendaal? Daar beantwoordt Gerhard van de Lagemaat de telefoon. Hij is directeur van het publieke warmtebedrijf DEVO (Duurzame Energie Veenendaal-Oost), dat in gemeentelijke handen is. Inmiddels is hij eveneens mede-directeur van Veenwarmte, dat ook in een ander deel van Veenendaal een warmtenet wil uitleggen. Voor 49 procent zijn de aandelen van dit nieuwe warmtebedrijf in bezit van de private partij Groene Energie Veenendaal, een onderdeel van het platform Energie voor Elkaar. Het meerderheidsbelang ligt bij DEVO, en dus indirect bij de gemeente. Oftewel: de constructie is meteen maar opgetuigd zoals de Wcw nog gaat voorschrijven.

‘Spannend’, noemt Van de Lagemaat dat. ‘Juist omdat we met de conceptteksten van de wet onder de arm de onderhandelingen met elkaar zijn ingegaan. Je hebt dus nog niet de zekerheid dat die teksten definitief worden. Het publieke meerderheidsaandeel is een heikel punt geweest. Je kunt je voorstellen dat een private partij daar niet om staat te springen. Zij hadden al een intentieovereenkomst gesloten met woningcorporatie Veenvesters. Vervolgens komt DEVO samen met de gemeente op gesprek om met het oog op de nieuwe wet een samenwerking aan te gaan. Zo'n private partij gaat dan van een 100-procent-eigendomssituatie terug naar een minderheidsaandeel. Dat geeft best wat spanning in de onderhandelingen.’

Dorpshuis

Op een donderdagochtend eind januari staat Bram Gerrist in het dorpshuis van Lieshout, een plaatsje boven Eindhoven. Hij heeft net samen met de provincie Noord-Brabant en EBN een intentieovereenkomst ondertekend voor de mogelijke oprichting van een gezamenlijk publiek warmtebedrijf. Voorlopig betekent dat de komst van een projectbureau, dat de komende tijd bekijkt wat juridisch en financieel mogelijk is. Ook wordt in kaart gebracht welke woongebieden in Noord-Brabant voor een warmtenet kansrijk zijn, en van welke lokale warmtebronnen te profiteren valt.

Gerrist is directeur van Enpuls, de warmtedochter van netbeheerder Enexis. Zo heeft elke grote netbeheerder recent een warmteonderneming opgericht. De dag voor ondertekening in het dorpshuis in Lieshout sloot Enpuls eveneens in de provincie Groningen een samenwerkingsovereenkomst. In alle vijf provincies waar Enexis zit, spreekt hij met overheden, zegt Gerrist.

De juiste route

Aandeelhouder van Enexis zijn Drenthe, Groningen,  Limburg, Noord-Brabant en Overijssel, plus de gemeentes in die provincies. Met deze aandeelhouders is een warmtestrategie vastgesteld, met daarin de nadruk dat Enpuls niet alleen financieel moet bijdragen aan nieuwe warmtebedrijven, maar ook met kennis. ‘Belangrijk is’, zegt Gerrist, ‘dat er vaart gemaakt wordt met warmte. Wij als netwerkbedrijf kijken integraal naar het energiesysteem. Uiteindelijk willen we van die fossiele brandstoffen af. De juiste route daar naar toe gaat niet langs één energiedrager, maar langs meerdere energiedragers. Dat is een afweging die je over het hele vlak moet maken. Daar hebben wij veel inzicht in. Bovendien: We moeten alle alternatieven aangrijpen. En warmte is daar één van.’

Cruciaal is eerst dat de warmtewet gaat toestaan dat netbeheerders zich behalve met energiedistributie ook met productie en levering kunnen bezighouden. Dat is nu nog verboden.

Een kopzorg

Het provinciale warmtebedrijf in Noord-Brabant moet een centrale kennisorganisatie gaan worden voor de Brabantse gemeenten, laat een woordvoerder van de provincie weten. Daarnaast moet het een uitkomst bieden aan de tekortschietende draagkracht van deze gemeenten. Voor de meeste daarvan is die financiering een kopzorg. Dat geldt bijvoorbeeld voor Eindhoven en Tilburg, die van plan zijn een gemeentelijk warmtebedrijf op te richten. Maar waarschijnlijk ook voor andere gemeenten die met hetzelfde idee spelen, waaronder Den Bosch, Helmond, Heusden en Someren.

Veel energie

Keesjan Meijering is partner van advocatenkantoor AKD, en in die hoedanigheid samen met collega Elise Noordhoek betrokken bij de oprichting van meerdere publieke warmtebedrijven. Regelmatig praten zij met raadsleden over de finesses van de nieuwe warmtewet. Tijdens al die ontmoetingen heeft hij een aantal observaties gedaan. Eén: veel gemeenten worstelen in het warmtedossier met de verhouding tussen college en raad: ‘Wanneer krijgt de raad een formele bevoegdheid om iets te zeggen, en welke stappen moet het college daarvoor al zetten?’, verwoordt Meijering.

Lees het volledige artikel in de papieren versie van BB#3, of straks online.