Warmtetransitie zorgt voor belangenstrijd tussen overheden

Het kost veel tijd om alle knelpunten op te lossen waar gemeenten mee worstelen bij het aardgasvrij maken van woningen. Dat meldt het Planbureau voor de Leefomgeving dinsdag in een nieuw rapport.

Proeftuinen

In 2050 moeten alle zes miljoenen woningen in Nederland van het aardgasnetwerk zijn losgekoppeld. Om te leren hoe dat moet, loopt sinds 2018 het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). In 66 ‘proeftuinen’, verspreid over Nederland, werken gemeenten samen met woningbouwcoöperaties, warmtebedrijven en netbeheerders. In die proeftuinen worden woonwijken van het aardgas gehaald en overgezet op warmtepompen, waterstof of aquathermie. Maar de proeftuinen lopen tegen ruim honderd knelpunten aan, waarvan de Rijksoverheid een groot deel moet oplossen. Dat gaat moeizaam vertelt Maarten van Schie, hoofdonderzoeker van het nieuwe rapport Tussen uitvoering en beleid in de warmtetransitie.

Den Haag

Eén reden is dat het jaren kan duren voordat wet- en regelgeving door Den Haag is aangepast. Een voorbeeld is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Die maakt het gemeenten vaak onmogelijk om te achterhalen welke huishoudens op dit moment op het gas zijn aangesloten. Een nieuw wetsvoorstel moet dit oplossen, maar ligt nog steeds bij de Tweede Kamer. Ook zou het goed zijn als de rijksoverheid duidelijk kiest welke energiebron ze aanbeveelt in welke situaties. ‘Anders hebben gemeenten geen goed weerwoord, als bewoners zeggen: leuk dat jullie een warmtenet willen aanleggen, maar wij willen waterstof. Waterstof is voor een bewoner op papier namelijk een aantrekkelijke oplossing, omdat waterstof voor een deel met dezelfde aansluiting kan en voor de deur de straat misschien niet open hoeft.’

Reality check

Maarten van Schie noemt het rapport een reality check. ‘In een transitie kom je vaak het discours tegen van een strijd van David tegen Goliath; van kleine groene initiatieven die geen voet aan de grond krijgen door de sterke lobby van een groot bedrijf. Maar met de warmtetransitie zie je dat zelfs binnen één systeem een institutionele verandering niet makkelijk is uit te voeren.’ Ook binnen de overheid is er een strijd tussen belangen, beklemtoont hij. De AVG is er om de privacy van alle Nederlandse burgers te beschermen, maar kan lokaal een kink in de kabel zijn als woningen van het gas gehaald moeten worden. Net zo goed is de huurbescherming belangrijk om een huurder genoeg zeggenschap te geven, maar zorgt die voor een obstakel als een te groot aantal huurders in een wijk weigert van het gas af te gaan. De beleidsmaker van de Rijksoverheid moet die algemene belangen beschermen, terwijl een lokale overheid voor een concrete uitdaging staat om in de eigen omgeving bijvoorbeeld vijfhonderd huizen van het gas te halen.

Gevoelig

Tot slot zijn er knelpunten die politiek gevoelig liggen. Neem de ‘woonlastenneutraliteit’: woonlasten mogen niet hoger worden door het overstappen op een nieuwe warmtebron. Word dat lastig, dan moeten ambtenaren ‘afwachten welke keuzes de Tweede Kamer maakt voor ze verder kunnen’, zegt Van Schie. ‘Ze kunnen in de voortgangsrapportage aan de Kamer wel aangeven dat gemeenten het nodig hebben dat hier een keuze over gemaakt wordt. Hopelijk leidt dat tot een debat waarop men dan ambtelijk voort kan bouwen.’