Gassen op afval

Groen gas is bezig aan een opmars, te beginnen in het gemeentelijk wagenpark. Het uit gft en rioolslib gemaakte biogas vermengd met aardgas helpt bij realiseren van lokale klimaatambities en draagt bij aan schonere lucht in de stad. Met hulp van afvalbedrijven.

In Tilburg rijdt een vijftigtal voertuigen uit het gemeentelijk wagenpark op ‘groen gas’. Ambtenaren van de afdeling handhaving controleren zo winkels en bedrijven, waarbij ze zich vervoeren in 25 kleine bestelwagens. Verder rijden er ook twintig kleine auto’s en twee grote bestelwagens op groen gas. De Tilburgse reinigingsdienst BAT beschikt over één vuilniswagen op aardgas, plus zeven ondersteunende voertuigen die erop rijden.

Groen gas is een opgewerkte vorm van biogas en heeft dezelfde kwaliteit als aardgas. Groen gas kan daarom zonder mankeren worden gemengd met aardgas en in het fijn vertakte Nederlandse aardgasnet worden gepompt. Biogas zelf wordt gemaakt uit tal van organische reststromen, zoals gft-afval. ‘We gaan het percentage groen gas steeds verder opvoeren’, zegt wethouder Berend de Vries (D66) van onder meer milieu en duurzaamheid van de Brabantse gemeente.

Dat kan omdat Tilburg binnenkort maar liefst vier niet te versmaden gasbronnen binnen de gemeentegrenzen heeft. Een oude vuilstort produceert sinds 1987 methaan uit de rottende resten van tientallen jaren oud afval. Waterschap De Dommel zit met rioolslib dat vrijkomt uit de afvalwaterzuivering en dat slib kan worden vergist. Klap op de vuurpijl is dat afvalbedrijf Attero recent heeft aangekondigd een vergistingsinstallatie te bouwen waarbij het gft-afval van Tilburg en omliggende gemeenten wordt omgezet in biogas. In de planning zit ook de bouw van een tweede vergistingsinstallatie die afval van voedingsmiddelenbedrijven en ‘over de datum-producten’ van supermarkten uit de omgeving afbreekt tot het energierijke biogas.

Wij willen in 2045 klimaatneutraal zijn, dus netto geen CO2 meer uitstoten’, verklaart wethouder De Vries de ambities. Autorijden op schillen van groente en fruit draagt daaraan bij. Niet alleen het klimaat vaart er wel bij. Ook de kwaliteit van de lucht in de binnenstad verbetert. De vijftig voertuigen die nu al op groen gas rondrijden, kennen geen walmen van roet en fijnstof en stoten jaarlijks 700 kilogram van de verzurende en smogvormende stikstofoxiden (NOx) minder in de lucht.

De groengasauto’s zijn wel 10 procent duurder in aanschaf. ‘Concreet betekent dat we tussen de duizend en tweeduizend euro per voertuig meer kwijt zijn’, zegt wethouder De Vries. ‘Maar dat verdienen we ruimschoots terug in de brandstofkosten. Groen gas is 50 tot 75 procent goedkoper dan diesel en benzine.’

Het goede voorbeeld van de gemeente krijgt direct navolging. Lokale ondernemers liften mee op de vergroening van het wagenpark. ‘Een drukkerij en een transportonderneming die veel supermarkten in de stad bevoorraadt, zijn ook overgestapt op groen gas. Zowel de gemeente Tilburg als de lokale bedrijven schromen niet om van de auto een rijdende reclamezuil te maken. Dat is goed voor het groene imago en het prikkelt bovendien de Tilburgse burger tot duurzamer mobiliteitsgedrag.

Vergroening
Bij gebrek aan een duidelijk en stimulerend landelijk beleid, nemen steeds meer gemeenten het heft in eigen handen. Stilletjes wordt gewerkt aan vergroening van het eigen wagenpark. Meestal krijgt elektrisch vervoer de meeste aandacht, maar de groengasoptie is minstens zo belangrijk. Veel gemeenten mikken op beide paarden. Elektrisch vervoer voor kortstondig en licht vervoer, groen gas voor langdurig en zwaarder vervoer. Zo heeft Tilburg bijvoorbeeld een vijftiental elektrische scooters.

Lokale klimaatambities, zoals drastische reductie van de CO2-uitstoot, bespoedigen de ontwikkeling. Of regionale initiatieven als het 100.000-voertuigenplan dat in 2015 deze hoeveelheid wagens op duurzame brandstof in Noord-Nederland wil laten rijden.

Op het hoofdkantoor van CNG Net bevestigt directeur Erik Kemink dat de rol van de vaak overheidsgedomineerde afvalbedrijven de vergroening van het wagenpark het laatste jaar vleugels geeft. ‘Lokale en regionale initiatieven worden steeds belangrijker. Steeds meer afvalbedrijven gaan ertoe over gft-afval en ander organisch materiaal te vergisten. Dat kan op termijn 200 miljoen kubieke meter groen gas opleveren’, zo heeft Kemink berekend. En er is meer.

‘Samen met het potentieel van twee miljard kubieke meter biogas uit rioolslib en mest, ligt er een mooie bron van duurzame transportbrandstof in het verschiet die wij uitstekend kunnen afzetten’, aldus de directeur van CNG Net.

CNG – afkorting voor compressed natural gas – is een dochterbedrijf van Ballast Nedam dat investeert in een snel groeiend net van groengasvulstions waar auto’s kunnen tanken. Vier jaar geleden begonnen ze met vijf tankstations, nu zijn het er nu bijna vijftig. Op steeds meer plaatsen wordt groen gas bijgemengd. Over twee jaar moet alle gas groen zijn volgens een met het ministerie van Infrastructuur en Milieu afgesloten convenant.

Aparte, gemeentelijke groengaspompen staan in Den Haag waar 180 bussen van HTM op groen gas door de binnenstad rijden. Maar ook in de groene hub tussen Arnhem en Nijmegen rijden 225 groengasbussen; IJmuiden en Velsen hebben er 90 op de weg. En afvalbedrijf De Meerlanden heeft een aparte groengaspomp voor twaalf vuilniswagens, somt Kemink trots op.

Aardgaskwaliteit
Recent ging CNG Net een samenwerking aan met Attero. Attero (voorheen Essent Milieu, daarvoor VAM) verwerkt het afval van 40 procent van de huishoudens in Nederland. Attero produceert jaarlijks 11 miljoen kubieke meter groen gas. Daarmee kan 165 miljoen kilometer worden afgelegd. In Tilburg gaat het om nieuwe plannen, maar op de vestiging in Wijster draait sinds 1 juli een vergister die jaarlijks 56.000 ton organisch materiaal omzet in vijf miljoen kubieke meter groen gas. Een vergelijkbare installatie levert dezelfde hoeveelheid gas uit ONF (organische natte fractie) van huishoudelijk afval uit de provincie Groningen. De stad Groningen laat op zijn beurt ook het wagenpark deels op het schillengas rijden.

‘We doen gemeenten het voorstel om hun gft-afval voortaan aan Attero te leveren. Die vergist het tot biogas dat we opwerken tot aardgaskwaliteit door het CO2 er voor een belangrijk deel uit te wassen. Gemeenten krijgen er een certificaat voor terug dat ze aan ons verkopen. Of, als ze aardgas bij ons tanken, trekken we het af van hun rekening aan de pomp’, legt Kemink uit. Naast Tilburg doen Groningen en Heerlen al mee.

CNG of het vloeibare broertje LNG is anders dan LPG ongevaarlijk en kan zonder mankeren in de stad worden toegepast. ‘Het gas is lichter dan lucht, dus het vervliegt direct in geval van een lek’, zegt Kemink. Ook motortechnisch is er geen enkel probleem.

Alle grote automerken leveren vandaag de dag personen- of bestelwagen met benzinemotor die CNG kunnen tanken en vrachtwagens met dieselmotor die met LNG uit de voeten kunnen. Ook de Gasunie schakelt voor zijn wagenpark over op het CO2- neutrale groengas, zo maakte het bedrijf in mei bekend.

Binnen twee jaar wil CNG Net de gehele gasverkoop uit duurzame bronnen laten bestaan. Als de Nederlandse toevoer daarvoor ontoereikend blijkt te zijn, kijkt Kemink al nadrukkelijk naar buitenlandse organische stromen. ‘Ze moeten uiteraard voor 100 procent uit tweede generatie biomassa bestaan, dus zeg maar organisch afval.

We willen de discussie over verdringing van de teelt van landbouwgewassen in derdewereldlanden door biomassaproductie vermijden. Rijden op groen gas is een volwassen optie voor bedrijfswagens en door het groeiende netwerk van groengasstations wordt het wellicht ook interessant voor de particulier’, zegt Kemink. Zelf rijdt hij zonder problemen zestigduizend kilometer per jaar op groen gas in een Volkswagen Passat.

Lokale ondernemers
Bij De Meerlanden in Rijsenhout (bij Hoofddorp) is de kringloop bijna helemaal rond. Want daar wordt ook de verwijderde CO2 uit het biogas en de vrijgekomen warmte uit het composteringsproces nog nuttig toegepast bij een nabij gelegen tuinbouwbedrijf. Het afvalbedrijf gelooft sterk in groen gas als transportbrandstof. ‘In ons eigen wagenpark van circa tweehonderd auto’s rijden er nu veertig op groen gas, waaronder twaalf grote vuilniswagens’, zegt woordvoerder Bas Boone.

Elk afgeschreven voertuig wordt voortaan standaard vervangen door een voertuig dat op groen gas kan rijden, zodat in 2016 het gehele wagenpark – exclusief de zware transportvoertuigen – op groen gas rijdt, aldus De Meerlanden. In de vergistingsinstallatie van De Meerlanden wordt het gft-afval van veertien gemeenten vergist, waaronder Amstelveen en Haarlemmermeer.

De 230.000 huishoudens scheiden 55.000 ton gft per jaar, wat momenteel 1,2 miljoen kubieke meter groen gas oplevert. De gemeente Haarlemmermeer heeft intussen zelf ook vijf groengaswagens aangeschaft die in het vulstation pal naast de vergister groen gas mogen komen tanken. De Meerlanden wil samen met CNG Net bouwen aan een regionaal net van groengas-tankstations.

De gemeente Heemstede heeft daar oren naar en gaat later dit jaar een CNG Net tankstation openen. Net als in Tilburg speelt daar het zwaankleef- aan effect met lokale ondernemers. ‘Precies om die reden participeren we ook in het tankstation voor groen gas in Lisserbroek. Op die manier wordt het voor gemeenten en ondernemers gemakkelijker om dicht bij huis te tanken’, aldus Boone.

Vergisting
Schillen van aardappels, stronken broccoli, appelklokhuizen kunnen in een vergistingsinstallatie worden omgezet in biogas. Maar ook afvalstromen als rioolslib en dierlijke mest kunnen uitstekend dienen als bron voor groen gas. Probleemstoffen van weleer zoals mest worden de grondstoffen van de toekomst. Want het organisch materiaal (koolstof) vormt het voedsel voor anaerobe bacteriën die zonder zuurstof groeien in betrekkelijk compacte reactoren.

Als dank voor het aangenaam verpozen tussen de schillen en mest produceren de bacteriën CO2 en CH4, een energierijk mengsel van koolzuurgas en methaangas. Dat laatste gas is het hoofdbestanddeel van aardgas. De calorische waarde van biogas is iets lager dan die van aardgas doordat er relatief veel CO2 wordt gevormd. Door dat koolzuurgas met een vloeistof uit het biogas te wassen, ontstaat groen gas met nagenoeg dezelfde kwaliteit als aardgas. Certificerende instellingen bij Vertagas waken voor de kwaliteit.

Dit goedgekeurde groen gas kan zonder mankeren worden bijgemengd in het wijdvertakte aardgasnet in Nederland. Dat net wordt al steeds meer onderdeel van een aardgasrotonde waarmee enorme stromen fossiel aardgas uit voornamelijk Rusland worden aangevoerd. Het idee is om op termijn ook deze stromen te vergroenen door steeds meer lokaal geproduceerd en gecertificeerd groen gas in de leidingen te stoppen.

Doordat de planten en organische resten tijdens hun relatief korte groeiproces CO2 uit de atmosfeer hebben opgenomen, kan de bij vergisting vrijkomende CO2 hiertegen worden weggestreept en geldt groengas min of meer als klimaatneutraal.