Groene gemeentestroom

Een toenemend aantal gemeenten besteedt de energievoorziening van het eigen vastgoed uit aan de markt. Goedkoper, en energie- en milieubesparend. Groningen heeft een kersvers eigen energiebedrijf. Winsten vloeien terug naar de gemeentekas. 

Begraafplaats Selwerderhof in Groningen ligt er mooi bij. Recent is de aula compleet gerenoveerd. De oorspronkelijke interieurkleuren van het gemeentelijk monument uit 1963 zijn hersteld en er is veel meer buitenlicht en zicht op de lommerrijke begraafplaats.

Projectleider Hein van Mulligen toont trots een groot aantal energiesnufjes. ‘Zonder dat je het ziet, is het platte dak van dit vijftig jaar oude gebouw uitgerust met zestig zonnepanelen’, zegt hij. ‘Die leveren maar liefst 94 procent van de elektriciteitsbehoefte, mede dankzij de led-verlichting die overal waar mogelijk is aangebracht.’

De vloer is geïsoleerd en ondanks de krappe sponningen in de kozijnen van het monument is het enkelglas overal vervangen door ‘monumentaal isolatieglas’. In de kelder blaast een ventilatie-installatie frisse lucht van buiten naar binnen, maar niet nadat de warmte van de af te voeren binnenlucht wordt teruggewonnen. De gasrekening is gehalveerd dankzij goedkopere vloerverwarming en een hoogrendementsketel.

Het isolerende glas en de nieuwe verwarmingsketel stonden op de reguliere onderhoudslijst, maar de investeringen voor energievoorzieningen als de zonnepanelen zijn extra. Dat bedrag, in totaal 47 duizend euro, wordt betaald door de kers­verse Groningse Energie Service Compagnie (GRESCO).‘In totaal gaan we hier jaarlijks 3.400 euro besparen op onze rekening aan de Nuons en de Essents’, zegt Dick Janssen, kwartiermaker van GRESCO. De besparingen worden gebruikt om de investeringen, de rente en het onderhoud te financieren. En om na de afschrijvings­termijn adequate vervanging te regelen.

Energieneutraal
Janssen en medewerker Leonie Smit vormen bij de kersverse GRESCO de spin in het web. ‘Doel van GRESCO is dat we alle 250 panden van de gemeente in 2035 energieneutraal maken, dus dat ze voorzien in hun eigen energiebehoefte’, zegt demissionair wethouder Jan Seton (CDA) van de gemeente, die sinds anderhalf jaar onder meer de portefeuille duurzaamheid bekleedt.

‘En ongeacht de politieke kleur van het nieuwe college van B&W gaat dat lukken ook. Want er is een breed gedragen consensus over de energie-ambities van Groningen. Toen het college viel over de tram door de stad, is er door het nieuwe college geen letter aan de energieafspraken veranderd’, aldus Seton. Elk jaar moet er 5 procent van de totale energierekening van 6,2 miljoen worden bespaard, zo luidt de ambitie.

Janssen en drie medewerkers hebben in een tijdsbestek van  anderhalf jaar de energieprestaties van alle 250 panden met een totaal oppervlak van 400 duizend vierkante meter in kaart gebracht. ‘We haken daarbij aan op de reguliere vervangingstermijn, want we gaan geen desinvesteringen doen door vervroegd af te schrijven’, zegt Janssen. ‘Overal waar steigers tegen de gevel komen te staan, kijken we of ook de gevel zelf kan worden geïsoleerd.’

Esco’s rukken op in gemeenteland. In plaats van elke sporthal, school of elk zwembad binnen een gemeente afzonderlijk te beheren, besteden gemeenten de energievoorziening en het management uit aan een externe partij. Die krijgt de beschikking over het reguliere energiebudget. In het contract is meestal sprake van energiebesparingsdoelen. De externe partij heeft baat bij die energiemaatregelen, want zij mag een deel van de opbrengst in eigen zak steken. De esco kost dus nooit ‘meer dan anders’, en levert in de meeste gevallen op de langere termijn een besparing op. 

Groningen besteedt het energie­beheer niet uit aan een bedrijf als BAM, Cofely of Strukton, maar heeft een eigen esco opgericht. Al het geld dat wordt verdiend, vloeit terug naar de gemeente. ‘We hebben afgesproken dat al dit geld opnieuw wordt geïnvesteerd in verduurzaming van ons vastgoed’, zegt wethouder Seton.

Vreemde zaken
De inventarisatie van GRESCO bracht vreemde zaken aan het licht, zoals een gemeentekantoor dat al om twaalf uur ’s nachts begon op te warmen voor de volgende werkdag. Of nog een klassieker: lampen op sportvelden die nog uren aanblijven terwijl er allang niet meer wordt gesport.

‘Zonnepanelen zijn spectaculair om te zien, maar het meest valt te besparen op energie’, zegt Janssen. Zonnepanelen leveren ruim 10 procent van de ambitie voor een energieneutraal Groningen in 2035, maar energiebesparing draagt bijna 40 procent bij. ‘Licht en pc’s uitdoen als je weggaat en de kachel of airco een graadje aanpassen.’

Ook voor biomassa is met 20 procent van de besparing een opmerkelijk grote rol weggelegd in de ambities van de zevende stad van Nederland (198 duizend inwoners). Net voor de oplevering van de aula op de begraafplaats is sportcomplex Kardinge opgeleverd. Paradepaardje van het complex met onder meer een zwembad, ijsbaan en sporthal is een verwarmingsketel die op biomassa uit eigen plantsoenen wordt gestookt. ‘Nu gaan al die houtsnippers nog naar ketels in Duitsland en Denemarken, maar spoedig gaan we ze in de houtsnipperkachel gebruiken voor de verwarming van dit gemeentelijk vastgoed’, zegt Dick Janssen. ‘Ook omgewaaide bomen die nu nog naar lokale aannemers gaan, willen we zelf gaan verstoken.’

Op het braakliggend bedrijventerrein Roodehaan aan de rand van de stad zijn dit voorjaar de eerste boompjes geplant voor een gemeentelijke wilgenteenplantage die uiteindelijk vijftien hectare gaat beslaan. ‘Gedroogde wilgensnippers zijn een nog betere brandstof voor de verwarmingsketels dan het snoeihout’, weet Janssen. Doordat wilgen zeer snel groeien, kan er elke drie tot vijf jaar worden geoogst. Er zal zo veel hout afkomen dat er nog meer houtsnipperkachels mee kunnen worden gevoed, waaronder een mobiel exemplaar dat op verschillende locaties op tijdelijke locaties en bij evenementen kan worden ingezet.

Op de wilgenplantage wordt ‘werk met werk’ gemaakt, want de plantage wordt onderhouden en geoogst door medewerkers van Sw-bedrijf Iederz, waar mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt werken.

Zonneboiler
Verschillende gemeentepanden kunnen straks voor hun warmte in de winter en hun koude in de zomer terecht bij een warmte-koudeopslag (wko). Daarbij wordt water op een diepte van 170 meter de grond in gepompt, waar het op een constante temperatuur blijft. Eenmaal opgepompt geeft het water via warmtewisselaars zijn warmte dan wel koude af aan de installaties in de gemeentepanden.

Er zijn intussen zo veel wko-installaties in Nederland dat de trend heeft geleid tot de behoefte aan een ruimtelijke ordening van ondergrond. ‘We hebben in juni 2013 de beleidsnota Regie op warmte en koude opslag vastgesteld’, zegt wethouder Seton. ‘Hier is aangegeven in welke ontwikkelingsgebieden de gemeente de regie moet hebben ten aanzien van wko’s.’

Een van de wko-installaties zal energie leveren aan het nieuwe buurtcentrum voor Tuinwijk en Paddepoel-zuidoost. ‘Vooral in de vooroorlogse Tuinwijk zijn veel starters met een bovengemiddelde interesse voor groen’, zegt Derk Jaap Bessem van het bestuur van het buurtcentrum.

Momenteel bouwt de gemeente het buurtcentrum (houtskeletbouw) waar naast de warmte-koude-opslag plaats is voor een zonneboiler die voor warm water zorgt en voor 44 zonnepanelen. ‘Hoe het precies allemaal werkt, weet ik niet. Maar ze zijn bij de GRESCO zo zeker van hun zaak, dat er geen gasleiding wordt aangelegd’, zegt Bessem. ‘Wel fijn is dat we een iets lagere energierekening gaan betalen dan nu het geval is.’

Het idee van Groningen om het energiebeheer in eigen hand te houden, is volgens wethouder Seton een aanrader voor andere gemeenten. ‘Wij zijn met het laaghangend fruit begonnen en gaan in de eerste jaren de meeste meters maken’, zegt Seton. ‘Dan komen er relatief veel besparingseuro’s direct beschikbaar voor de moeilijker objecten. En de energierekening van het aangepakte gemeentelijk vastgoed gaat direct fors omlaag, zoals hier in de aula van de begraafplaats. Gemeenten als Den Bosch en Almere zijn met sub­sidies van enkele miljoenen euro’s de mogelijkheden van een esco aan het onderzoeken. Wij stoppen dat geld liever in energiemaatregelen. Ambitie en de bereidheid om anders te denken, is belangrijker dan subsidie.’

Esco’s zijn een trend
Esco’s, acroniem voor energy service company’s, zijn bedrijven die aanleg, onderhoud en beheer van energie- en klimaatinstallaties van gebouwen overnemen. Het is een trend die in de Verenigde Staten begon en via Engeland Europa bereikte. Afhankelijk van de afgesloten prestatieovereenkomst leveren zij gedurende tien tot twintig jaar een gegarandeerde energiebesparing. Twee jaar geleden was de gemeente Rotterdam koploper met een esco voor het energiebeheer van negen zwembaden. Sindsdien zijn veel gemeenten bezig met esco’s voor sporthallen, scholen, zwembaden en sportcomplexen. Volgers zijn de gemeente Eindhoven (zwemparadijs de Tongelreep), een cultureel centrum in Hoofddorp, een scholengemeenschap in Westland, acht basisscholen in Veldhoven, ziekenhuizen in Baarn, Bergen op Zoom en Amsterdam en kantoorgebouwen in Amsterdam, Tilburg en Veldhoven. Er bestaat intussen zelfs een branchevereniging Esco-netwerk Nederland, waarin tal van partijen samenwerken. Het netwerk staat onder voorzitterschap van voormalig milieuminister Jacqueline Cramer.