Forse milieuwinst op het platteland

Ruim 4100 boeren zijn in de afgelopen 10 jaar gestopt met het houden van varkens en kippen. Zij namen deel aan de Regeling Beëindiging Veehouderijen, deze week precies 10 jaar oud, net als de hieraan gekoppelde regeling Ruimte voor Ruimte, waarbij vrijkomende stallen worden gesloopt en elders woningen worden teruggebouwd.

Betrokken bestuurders en ambtenaren spreken in het woensdag gepresenteerde boek De fluisterrevolutie op het platteland hun tevredenheid uit over de resultaten van beide regelingen. Wel kondigt demissionair minister Verburg (Landbouw, CDA) in het boek aan dat aanvullende maatregelen nodig zijn om het probleem van het mestoverschot definitief op te lossen. Volgens Europese richtlijnen produceert Nederland namelijk nog steeds te veel fosfaat.

Het boek werd ten doop gehouden op landgoed Brakkestein bij Nijmegen. Hier werd op 15 maart 2000 de basis gelegd voor een reeks afspraken tussen de provincies Noord-Brabant, Overijssel, Limburg, Gelderland en Utrecht, de ministeries van Landbouw en VROM, en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten. Het akkoord, dat het Pact van Brakkestein werd genoemd, vloeide voort uit de uitbraak van de varkenspest in 1997 en liep vooruit op de Reconstructiewet, die uiteindelijk in 2002 van kracht zou worden.

Op Brakkestein werd afgesproken het mestoverschot terug te dringen, het aantal veehouderijen te verminderen en lege stallen en schuren in de buitengebieden zoveel mogelijk op te ruimen. Het Rijk trok ruim 304 miljoen euro uit voor het opkopen van mestrechten. Voor veel veehouders was het echter niet aantrekkelijk om hun mestrechten aan de overheid te verkopen, omdat zij achterbleven met waardeloos geworden opstallen.

Het is de huidige CDA-fractieleider Pieter van Geel, toen nog gedeputeerde in Brabant, die de oplossing bedacht: geef de boeren behalve geld voor hun mestrechten, ook een vergoeding voor de waarde van hun stallen. Hiervoor werd een bedrag geraamd van bijna 500 miljoen euro. De provincies en gemeenten schoten dit geld voor. In ruil hiervoor kregen zij van VROM toestemming om extra woningen te bouwen aan de rand van de dorpskommen. Met het via deze regeling (Ruimte voor ruimte) verdiende geld, kon de sloop worden gefinancierd.

Op slot

‘Ik wist dat er nooit geld zou komen om de veehouderij te saneren. Dat was ondenkbaar. Alleen al voor Noord-Brabant sprak je over 350 miljoen gulden’, zegt Van Geel in het boek. Hij vertelt dat het een hele strijd was om toenmalig VROM-minister Jan Pronk (PvdA) te bewegen tot toestemming voor de bouw van extra woningen. Voor de provincies en gemeenten was dit echter een belangrijk punt: niet alleen vanwege het geld, maar ook omdat de dorpen in die tijd volgens Van Geel ‘op slot’ zaten door de strenge contingentering. Pronk vreesde dat de buitengebieden ten prooi zouden vallen aan projectontwikkelaars.

Demissionair minister Verburg laat in het boek optekenen dat het Pact van Brakkestein voor alle betrokkenen een uitkomst was: ‘Wij hebben ruim 15 miljoen kilo fosfaat uit de markt kunnen halen. Dat is tweederde van de oorspronkelijke doelstelling van 23,5 miljoen kilo mest. Een prima resultaat. Er zijn honderden hectaren stalruimte gesloopt en de gemeenten in de vijf reconstructieprovincies hebben de woningbouw een forse, extra injectie kunnen geven.’

Het boek De fluisterrevolutie op het platteland is geschreven in opdracht van de betrokken overheden. Het is niet in de boekhandel verkrijgbaar.

*) Overijssel kent een regeling die afwijkt van de andere reconstructieprovincies. Over een deel van de te bouwen woningen lopen nog onderhandelingen met gemeenten. Gedetailleerde informatie over het aantal gerealiseerde huizen heeft Overijssel niet.