Erfgoedbeleid mist draagvlak en middelen

Het erfgoedbeleid lijdt onder onduidelijkheid over (wettelijke) overheidstaken en een gebrekkig functioneren van het gedecentraliseerde stelsel. Dit stelsel biedt gemeenten en provincies ruimte voor een eigen rolinvulling. Maar daar komen ze door een gebrek aan capaciteit, deskundigheid en middelen vaak niet aan toe.
 

Wicked problem

Dat is de conclusie van de inventarisatie Erfgoed & Overheid door Lysias Advies. De onderzoekers spreken van een ‘wicked problem’: capaciteit, deskundigheid (inclusief vaardigheden) en financiële middelen zijn niet alleen randvoorwaardelijk voor het uitvoeren van de wettelijke taken, maar ook voor het oplossen van veel van de genoemde knelpunten.

Vicieuze cirkel

Want een verduidelijking van wettelijke taken heeft volgens Lysias geen enkel effect ‘als een gemeente geen capaciteit heeft om ermee aan de slag te gaan en er ook geen draagvlak is voor toekenning van de capaciteit.’ Dat kan makkelijk leiden tot een vicieuze cirkel: het gebrek aan draagvlak leidt tot onvoldoende toekenning van capaciteit, deskundigheid en middelen, wat het draagvlak weer verder doet verschrompelen.  

Gesloopt

Het gevolg kan zijn dat gemeenten door gebrek aan kennis handhavingsprocessen te kostbaar of tijdrovend vinden. ‘Zo raken erfgoedobjecten verwaarloosd of verdwijnen, bijvoorbeeld door gebrek aan handhaving bij achterstallig onderhoud of illegale wijzigingen.’ Voorbeelden zijn volgens de onderzoekers ‘historische interieuronderdelen die in de container terecht komen’. Of ‘karakteristieke panden’ die zonder afweging worden gesloopt ‘omdat ze niet in het bestemmingsplan staan’.

Krappe arbeidsmarkt

Bij de problematische situatie rond erfgoed spelen veel zaken een rol waar gemeenten weinig invloed op hebben. Zoals de krappe arbeidsmarkt, druk op de ruimte en transitieopgaven en veranderende maatschappelijke waarden. ‘Deze vergroten de problematiek en verhogen de urgentie om knelpunten op te lossen.’ Verder hebben ‘niet alle provincies en gemeenten dezelfde uitdagingen of behoeften, waardoor niet overal dezelfde interventie nuttig/nodig is. Tevens laten de sterk uiteenlopende percepties van urgentie onder betrokkenen zien hoe verschillend mensen een situatie kunnen beoordelen, afhankelijk van hun specifieke context en ervaringen.’

Oplossing

Volgens de onderzoekers dient als oplossing het maatschappelijk, politiek-bestuurlijk en ambtelijk draagvlak voor erfgoed te worden vergroot. Dat kan door meer duidelijkheid te verstrekken over de wettelijke taken voor gemeenten, van voortraject tot aan VTH, en de lokale bestuurders daar mee bij te betrekken. Verder zou de aantrekkelijkheid van erfgoedfuncties bij met name kleinere gemeenten moeten worden verbeterd via een looninschaling op functie en niet op grootte van de organisatie. Ook zouden gemeenten onderling veel meer moeten samenwerken, waardoor specialistische kennis breder kan worden benut.