Duurzaamheid moet. Iedere dag

Essay

De komende decennia staan in het teken van de overgang van fossiele naar duurzame energiebronnen. We willen van het gas af en zon- en windenergie en energie uit aardwarmte worden de komende jaren steeds belangrijker. Gemeenten moeten als vastgoedeigenaar het eigen vastgoed verder verduurzamen, waarbij energiebesparing en CO2-besparing, hittestress en hergebruik van materialen centraal staan. Maar dan moeten we wel het goede voorbeeld geven. Als de gemeente inwoners en bedrijven wil stimuleren om hun woning of bedrijfspand te verduurzamen, zal ze eerst zelf stappen moeten nemen, anders krijgen we ze niet mee in onze ambities. Duurzamer worden gaat ook niet van de een op andere dag; het is een kwestie van lange adem.

Houtje-touwtje
Momenteel bezit de gemeente Delft een vastgoedportefeuille van ongeveer 110 gebouwen. Die portefeuille bestaat onder andere uit wijkcentra, kantoren, monumenten, een gemeentearchief en wijkposten. Daarnaast is een deel van het maatschappelijk vastgoed in Delft eigendom van schoolbesturen en/of sportverenigingen. Het onderhoudsbeleid gaat in de regel alleen uit van instandhouding van een gebouw en de gemeente heeft geen financiële ruimte om uit eigen beweging te verduurzamen. Bovendien is de vergoeding die gemeenten krijgen om bijvoorbeeld scholen te bouwen sowieso te laag. Laat staan dat een gemeente dat dan ook nog eens duurzaam kan doen. Samen met mijn collega-wethouder Hatte van der Woude (onder andere onderwijs) ben ik daarom bezig om te kijken hoe we schoolgebouwen zo efficiënt mogelijk kunnen verduurzamen. We denken winst te kunnen behalen als je bijvoorbeeld voor alle scholen een integraal plan voor beheer, onderhoud en verduurzaming maakt. We willen namelijk voorkomen dat ieder voor zich op zijn eigen houtje gaat verduurzamen. Anders blijft het hap-snapbeleid per gebouw en dat schiet niet op. Dan is en blijft 2040 niets meer en minder dan een mooi jaartal.

In de huidige budgetten zijn extra investeringen in energiebesparende maatregelen niet voorzien. Ook hier zijn dus extra investeringen nodig om de maatregelen die ons energie – en dus geld – gaan besparen. In Delft gaan we aan de slag om wijken aardgasvrij te maken, te beginnen in Voorhof-Oost, een jarenzestigbuurt waar de bestaande warmtevoorziening aan vervanging toe is. Dit biedt een mooie kans om over te stappen op aardwarmte. Maatschappelijk vastgoed dat in deze wijk ligt, wordt in de plannen meegenomen.

Bij verduurzaming van maatschappelijk vastgoed lopen we dagelijks tegen diverse dilemma’s op en is het soms een worsteling, maar toch proberen we binnen onze eigen mogelijkheden nu al te doen wat nodig is. Dat doen we soms met grote en soms met kleine stappen. De maatregelen zijn met name gericht op het verminderen van het energieverbruik, waarbij de aandacht uitgaat naar de uitvoering van zogenoemde ‘no-regret-maatregelen’. Dit zijn bewezen maatregelen waar je, zoals de naam al zegt, achteraf geen spijt van kunt krijgen. Je kunt ze gemakkelijk nemen zonder dat ze de verdere verduurzaming van een gebouw en de toekomstige warmtevoorziening bij de overgang naar een aardgasvrije gemeente in 2040 in de weg zitten. Denk daarbij onder andere aan het actief monitoren van het energieverbruik, optimaal gebruikmaken van aanwezige installaties, betere isolatie van gebouwen en meer gebruik van ledverlichting.

Groene daken
Delft heeft circa 110 vastgoedobjecten, maar niet voor elk object in deze stad of in welke gemeente dan ook, is het efficiënt om te investeren in duurzaamheid. We zouden soms best willen, maar leeftijd, fysieke kenmerken of wetgeving kunnen belemmerend werken. Zonnepanelen aanbrengen op panden in een beschermd stadsgezicht bijvoorbeeld kan technisch gezien wel, maar mooi is het niet. Goed nieuws: in Delft stemde de gemeenteraad onlangs unaniem in met een voorstel over de sneltoetscriteria voor zonnepanelen. In dat voorstel is onder andere geregeld dat op daken in het beschermd stadsgezicht ook zonnepanelen in andere kleuren mogen worden geplaatst, in plaats van alleen zwarte panelen. Die andere kleur kan ervoor zorgen dat zonnepanelen nog beter passen bij het gebouw of de dakpannen.

Een ander mooi voorbeeld is de ‘E-deal collectieve zonnepaneelinstallaties’, die de gemeente sloot met de coöperatie Deelstroom Delft. We maken daarin afspraken met bewoners en bedrijven met als doel hen te stimuleren deel te nemen aan gezamenlijke zonnedaken in de stad. Delft stelt gemeentelijk vastgoed hiervoor graag beschikbaar. De eerste zonnepaneelinstallatie van Deelstroom Delft is al een tijdje in gebruik. Die staat op het dak van het stadskantoor van de gemeente Delft. We willen hiermee niet alleen het gebruik van en deelname aan collectieve zonnedaken in Delft stimuleren, maar ook inwoners en bedrijven bewust maken voor andere duurzame oplossingen, zoals groene daken en elektrische (deel) auto’s. Op dit moment onderzoeken we welke andere gemeentelijke panden eventueel in aanmerking komen.

Hergebruik
Sloop biedt ook kansen om ervaring op te doen met hergebruik. We brengen de materialen van panden die op de nominatie staan te worden gesloopt in kaart en bekijken hoe ze kunnen worden hergebruikt. Een goede scan op de te nemen maatregelen op korte en langere termijn is daarbij een vereiste. Ook moet vooraf worden bepaald op welke wijze duurzaamheid wordt gemeten, zodat we het proces van verduurzamen blijvend in de gaten kunnen houden. We kiezen ervoor om op zoveel mogelijk natuurlijke momenten energiebesparende maatregelen te nemen, bijvoorbeeld als er onderhoud plaatsvindt. Op deze manier wordt duurzaamheid onderdeel van het dagelijks beheer.

Met huurders van gemeentelijk vastgoed moet worden bepaald op welke wijze ze kunnen bijdragen aan de maatregelen. We hebben namelijk een gezamenlijk belang: het besparen van energie en geld. Maar hoe krijg je ze mee? In ieder geval moeten we de gebruikers vroegtijdig informeren en enthousiast maken. En we maken duidelijk dat ze het niet alleen hoeven te doen. Wie haar vastgoed wil verduurzamen, moet de gemeente aan zijn of haar zijde vinden.

Realistisch
Samenwerken met andere opdrachtgevers (bijvoorbeeld andere gemeenten of instellingen in de regio) is eveneens een vereiste. Door collectief producten en diensten in te kopen, zoals energiebesparende maatregelen en groene stroom, kunnen we producten en diensten tegen een scherpe prijskwaliteitverhouding inkopen. En die investeringen kunnen nog efficiënter als maatschappelijke accommodaties in de toekomst overdag voor meerdere doelen worden gebruikt. Nu is er vaak nog veel leegstand overdag, waardoor investeringen op verduurzaming minder efficiënt zijn.

De energietransitie gaat snel en het levert extra banen op, maar goede gekwalificeerde vakmensen zijn schaars. Daarom moet samenwerking worden gezocht tussen het beroepsonderwijs en het bedrijfsleven, want de bedrijven die straks de maatregelen gaan uitvoeren, zitten te springen om goed gekwalificeerd personeel. Gemeenten hebben bij het verstrekken van opdrachten een belangrijke en stimulerende rol. Maak duidelijk wat je wil. Wees helder in je wensen maar ook: wees realistisch. En daag bedrijven uit met innovatieve oplossingen te komen. De kennis ligt immers bij markt en het delen van kennis met opdrachtgevers en marktpartijen is daarbij cruciaal. De gemeente weet namelijk ook niet alles.

Hebben wij in Delft de wijsheid in pacht? Zeker niet. Worden we geremd door wet- en regelgeving in onze ambities om maatschappelijk vastgoed te verduurzamen? Helaas af en toe wel. Willen we vaart maken met duurzaamheid? Absoluut. Maar dan moeten we wel af van het kortetermijndenken en ons afvragen wat de beste manier is hoe we ons maatschappelijk vastgoed gaan verduurzamen. Dat moet echt anders. Als je pas gaat nadenken over duurzaamheid bij aanbesteding of uitvoering van een project ben je te laat. Duurzaamheid is iets van elke dag. 

Stephan Brandligt, wethouder in Delft (GroenLinks) van onder andere duurzaamheid. Hij is tevens voorzitter van het Klimaatverbond Nederland.