Waardenonderzoek helpt ambtenaren bij voedseltransitie

Ambtenaren zijn bij uitstek de actor om partijen bij elkaar te brengen voor de voedseltransitie. Dat blijkt uit onderzoek van de Radboud Universiteit in opdracht van de Participatietafel Voedseltransitie van het landelijk programma DuurzaamDoor [1]. Alle partijen in de agro-foodsector zijn gevraagd naar hun waarden. ‘De waardenoriëntaties van ambtenaren maakt hen het meest geschikt om polarisatie te overbruggen,’ zegt hoogleraar duurzaamheidstransities Patrick Huntjens in zijn rol als voorzitter van de Participatietafel. Naar beleidsvoorkeuren is ook gevraagd: 86 procent van de agro-foodsector vindt ingrijpende veranderingen in het Nederlandse voedselsysteem noodzakelijk.

Logischerwijs staan bij de Participatietafel Voedseltransitie alle neuzen dezelfde kant op: van overheden (ambtenaren), ondernemers, onderzoeksinstellingen, bewegingen van onderop en maatschappelijke organisaties. ‘Iedereen vindt de voedseltransitie noodzakelijk,’ zegt Patrick Huntjens, voorzitter van de Participatietafel. ‘Toch zitten we er allemaal net even anders in, merkten we, en dat maakte ons nieuwsgierig. Welk waarden spelen een rol bij de voedseltransitie? Aan welk verbindend verhaal willen de zeer uiteenlopende partijen bijdragen, op welke waarden baseren ze zich? En wat zijn hun beleidsvoorkeuren?’

Beleidsvoorkeuren

De Participatietafel liet de Radboud Universiteit in Nijmegen onderzoek doen onder alle partijen in de agro-food sector: van grote spelers met grote belangen, zoals veevoerfabrikanten en de vleesindustrie, tot overheden en donkergroene boeren die laten zien hoe het anders kan. Met 174 respondenten is de uitkomst volgens Patrick representatief te noemen. De beleidsvoorkeuren vindt hij opzienbarend. Zo vindt 86 procent van de sector dat ingrijpende veranderingen nodig zijn in het voedselsysteem, 85 procent is voor een programma om boeren te helpen over te stappen op extensieve landbouwmethoden en 55 procent steunt het idee van uitkoopregelingen. ‘Opzienbarend, omdat we weten dat het huidige kabinet juist niet wil inzetten op ingrijpende veranderingen, maar denkt in termen van doorontwikkelen.’

Waarden

De Radboud Universiteit vroeg ook op welke waarden [2] de belanghebbenden zich baseren in hun werk. Van de agro-food sector onderschrijft 83 procent een biosferische waardenset. ‘Wat kortweg betekent dat je natuur belangrijk vindt,’ aldus Patrick. Tachtig procent baseert zich ook op een altruïstische waardenset en 75 procent erkent dat de dagelijkse keuzes worden beïnvloed door hedonistische waarden. ‘Wat geeft nú een goed gevoel of is gewoon lekker en betaalbaar? Die neigingen staan milieubewuste keuzes vaak in de weg. Dat is een belangrijk inzicht om rekening mee te houden bij pogingen om het voedselsysteem te verduurzamen,’ aldus Patrick. Hij ziet ook dat supermarkten zich richten op de hedonistische waarden. ‘Terwijl het onderzoek juist aantoont dat mensen de biosferische en altruïstische waarden eigenlijk veel belangrijker vinden, voor zichzelf en voor de inrichting van het voedselsysteem.’ De macht van grote bedrijven, zoals supermarkten en veevoerfabrikanten, wordt als belangrijkste uitdaging beschouwd en de machtsverdeling in het voedselsysteem moet dan ook eerlijker, volgens 56 procent.

Patrick ziet het onderzoek van de Radboud Universiteit als een concrete routekaart. ‘Het helpt je de waarden van belanghebbenden te benutten om systemische verandering te bevorderen en waardengedreven transitiebenaderingen te gebruiken.’ Met name ambtenaren kunnen er hun voordeel mee doen, meent de hoogleraar. Het onderzoek leert namelijk ook dat partijen die meerdere waardensystemen aanhangen, zoals de biosferische en de altruïstische, het meest geschikt zijn om polarisatie te overbruggen. Vooral ambtenaren blijken deze waardencombinatie te hebben, waarmee ze een lijmfunctie kunnen uitoefenen en links en rechts bij elkaar kunnen brengen op een gedeelde waardenbasis. Deze wetenschappelijke onderbouwing geeft ambtenaren bovendien meer grip bij het werken aan een verbindend verhaal over de voedseltransitie, verwacht Patrick. En het geeft inspiratie om vol te houden: ‘We weten niet hoelang de huidige politieke koers duurt, maar een onderstroom op een andere koers, die laat zien dat de transitie mogelijk is, is belangrijk en bovendien springlevend! De transitie is nu eenmaal noodzakelijk en dat wordt dus duidelijk ondersteund door de sector.’

[1] DuurzaamDoor helpt een duurzame samenleving mogelijk te maken. Dit doen we onder andere door het bouwen van netwerken van mensen met verschillende perspectieven, drijfveren en expertises. De Participatietafel Voedseltransitie is één van die netwerken. We werken daar samen en brengen beweging richting een duurzaam voedselsysteem.

[2] Waarden zijn algemene principes, overtuigingen en drijfveren die richting geven aan handelen. Hierbij kan een onderscheid gemaakt worden tussen waarden op persoonlijk, organisatorisch en systeemniveau. Waarden zijn vaak complex, meervoudig en context-afhankelijk. Dit maakt het lastig om er rekening mee te houden bij sturing op transities, terwijl het duidelijk is dat waarden een belangrijke rol spelen bij transities. Daarom is dit onderzoek uitgevoerd.