Deskundigen ageren tegen ‘sluipmoord’ op groene ruimte

‘Verdichting’ of ‘binnenstedelijk bouwen’ is de enige manier om te voorkomen dat steeds meer groene ruimte in Nederland verdwijnt. Het rijk moet hier samen met decentrale overheden veel meer werk van maken, schrijft het College van Rijksadviseurs in het rapport Prachtig Compact NL.

Het college meent dat in de Randstad tot 80 % van alle nieuwe woningen in bestaand bebouwd gebied kan worden gerealiseerd. Het uitgangspunt is tot nu toe dat 40% binnenstedelijk wordt gebouwd. Ook kleine steden en dorpen buiten de Randstad moeten volgens het college verder verdichten. Hierbij wordt gepleit voor ‘maatwerk’. Binnenstedelijk bouwen zou de leefbaarheid kunnen vergroten: ‘Vanwege de groei van de bevolking kunnen voorzieningen op peil blijven en kan het openbaar vervoer verbeterd worden.’

Volgens de rijksadviseurs is de angst voor het ‘verstikkend stapelen van mensen’ ongegrond: ‘Historische steden bewijzen dat groen, water, en openbare ruimte van hoge kwaliteit goed samen kunnen gaan met intensieve bebouwing. Wat vroeger kon, kan nu met meer ruimtelijke verbeelding en technische mogelijkheden zeker ook.’

Het advies, waarin diverse praktische handreikingen zijn opgenomen, is tot stand gekomen op verzoek van minister Cramer (Vrom, PvdA). Naar aanleiding van Cramers vraag hebben de rijksadviseurs zich op hun beurt laten adviseren door enkele deskundigen, onder wie architecten en een landschapsecoloog. In Prachtig Compact NL verwoordt deze werkgroep haar visie. Architect Rudy Uytenhaak, praktijkhoogleraar Woningbouw aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft, was voorzitter van de werkgroep.

Volgens Uytenhaak is de huidige crisis, waarbij de bouw voor een groot deel is stilgevallen, een goed moment om na te denken over de toekomst van de ruimtelijke ordening in Nederland. Een op te richten kenniscentrum, waar overheden en marktpartijen advies kunnen vragen en ervaringen kunnen uitwisselen, zou hierbij in zijn visie een rol kunnen spelen.

Uytenhaak: ‘Het bebouwen van het land, en daarmee het toe-eigenen of privatiseren van het land, belemmert onze voedselproductie en gaat ten koste van de publieke ruimte. Maar we kunnen het hele land toch niet gaan verkavelen? In de publieke ruimte kan je recreëren, je leven groter beleven; sporten, vissen, wandelen, schilderen, wegdromen. Groen heeft oneindig veel betekenis voor een land.’

Dubai

De architect wijst op recente cijfers waaruit blijkt dat op dit moment 17 % van Nederland bebouwd is. ‘Zestig jaar geleden was dit nog maar 2,5 %.’ Uytenhaak spreekt van ‘een vloedgolf aan bebouwing die Nederland overspoelt’ en van ‘een sluipmoord’ op de groene ruimte. Het eind van de woningbehoefte is volgens hem nog lang niet in zicht. De prognoses zijn veel te laag ingeschat, zegt hij. De Nederlandse bevolking groeit nog steeds, en er komen meer kleine huishoudens (verdunning).

‘Iedereen die het rekensommetje maakt, ziet dat er nog enorme aantallen woningen gebouwd moeten worden. Als de Randstad de 1,2 miljoen inwoners die er tot 2040 bijkomen gaat huisvesten, wonen daar over dertig jaar 8,2 miljoen mensen in plaats van de huidige 7 miljoen. Bij een woningbezetting van 1,9 zijn dan in totaal 4,3 miljoen woningen nodig. Nu zijn dat er nog 3,2 miljoen. Dan praat je dus over 1,1 miljoen woningen éxtra. In de officiële prognoses wordt uitgegaan van 500.000 tot 1 miljoen woningen, dat lijkt me een onderschatting. En dan laat ik het feit dat mensen steeds ruimer willen wonen, nog buiten beschouwing.’

De enorme aantallen maken de opgave voor de overheid volgens Uytenhaak ‘idioot lastig’. Daarom is politiek, maar vooral ook maatschappelijk draagvlak nodig, zegt hij. ‘We zullen intelligente oplossingen moeten bedenken. Alleen kwaliteit kan mensen verleiden. Dit betekent dat je aandacht moet hebben voor de openbare ruimte, maar ook voor bijvoorbeeld de privacy van bewoners en voor lichtinval in en om het huis. We kunnen niet simpel allemaal woontorens gaan bouwen. Dan gaat Nederland eruitzien als Dubai, en dat willen we niet.’

Het College van Rijksadviseurs kondigt een vervolgstudie aan naar woonwensen, bevolkingssamenstelling en verhuisbewegingen. Het college bestaat uit vier deskundigen die zijn aangesteld door evenzovele departemten: de Rijksbouwmeester (Vrom), de Rijksadviseur voor het Landschap (LNV), de Rijksadviseur voor de Infrastructuur (V en W) en de Rijksadviseur voor het Cultureel Erfgoed (OCW).

'Misverstanden' over verdichting

Gelijktijdig met het advies van het College van Rijksadviseurs heeft Rijksbouwmeester Liesbeth van der Pol een folder uitgebracht met ‘misverstanden’ over binnenstedelijk bouwen. Een selectie:

• Verdichten leidt automatisch tot hoogbouw > ‘Aantoonbaar onjuist. Hoge dichtheden als 100 woningen per hectare, zijn prima te realiseren in laagbouw.’ 

   

• Verdichten gaat ten koste van buurtgroen > ‘Nee. Zorgvuldig verdichten staat synoniem voor aandacht voor groen.’

   

• Meer mensen die bij elkaar wonen, betekent meer geluidsoverlast > ‘Nee. Alleen luidruchtige buren in slecht geïsoleerde woningen geven overlast.’

   

• Binnenstedelijk bouwen is veel duurder > ‘Dat is schijn. Als de benodigde infrastructuur naar uitleggebieden wordt verdisconteerd in de prijs per woning, is het eerder goedkoper.’ 

   

• Er kan niets meer bij in de bebouwde kom > ‘Onjuist. Overal zijn oude bedrijventerreinen, leegstaande panden, restruimten langs infrastructuur of extensief gebruikte terreinen opnieuw te bestemmen.’ 

   

• Verdichting leidt tot onleefbare massa’s steen > ‘Aantoonbaar onjuist: de meest dichtbebouwde steden zijn ons het liefst.’