Is de gemeente aansprakelijk voor de Japanse duizendknoop?

De Japanse duizendknoop wordt in de media ook wel de ‘horrorplant’ genoemd. Het is een sterk woekerende plantensoort die volgens de Universiteit van Wageningen wordt gerekend tot de meest invasieve exoten. Als de duizendknoop eenmaal is gevestigd, dan is de plant zeer moeilijk weer weg te krijgen. De sterke wortelstokken en stengels zijn in staat om schade te veroorzaken aan gebouwen, funderingen, leidingen en wegen. Reden genoeg om de duizendknoop niet in de buurt te willen hebben en deze te bestrijden. Maar is de gemeente daarvoor aansprakelijk?

Rechtszaken om de Japanse duizendknoop

De dreiging van de Japanse duizendknoop leidt bij sommige mensen tot grote zorgen. De zorgen zijn zo groot dat zij rechtszaken starten tegen de gemeenten waarin zij wonen in een poging om de plant te (laten) bestrijden. Of de pogingen van deze inwoners succesvol waren, bespreek ik hieronder.

De Oldambt-zaak

In de eerste zaak eist een inwoner van de gemeente Oldambt dat de gemeente de Japanse duizendknoop verwijdert die op gemeentegrond staat, dichtbij het huis van de inwoner. De inwoner wil ook dat de gemeente de duizendknoop van zijn grond verwijdert als deze in de toekomst op zijn grond wordt aangetroffen. Ten slotte eist de inwoner een verbod om een zogenoemde ‘duizendknoophaard’ te maaien, uit vrees voor verspreiding van de plant naar omliggende percelen. De gemeente zou in strijd met de Wet milieubeheer en dus onrechtmatig handelen door de duizendknoop op haar grond niet effectief te bestrijden. Ook zou de gemeente onrechtmatige hinder veroorzaken.

Gemeente oneens over de verantwoordelijkheid voor bestrijding van duizendknoop

De gemeente is het er niet mee eens. Ze wil de duizendknoop wel bestrijden, maar heeft geen pasklare oplossing voor de bestrijding. Daarnaast lijdt de inwoner geen schade, waardoor geen sprake kan zijn van een onrechtmatige daad.

Gemeente niets kwalijk te nemen

De rechtbank oordeelt allereerst dat de gemeente niet in strijd handelt met de Wet milieubeheer. Daarin staat geen verbod of voorschrift dat de gemeente dwingt de duizendknoop te bestrijden.

Vervolgens buigt de rechtbank zich over de vraag of de gemeente een ongeschreven zorgvuldigheidsnorm heeft overtreden. Dat is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. De rechtbank weegt mee dat niet duidelijk is of de inwoner in de toekomst schade lijdt, omdat de duizendknoop nu nog niet op zijn grond aanwezig is. Bovendien is onzeker of dat in de toekomst wel zo gaat zijn. En zelfs dan blijft het de vraag of de plant afkomstig is van gemeentegrond. Op buurpercelen is de Japanse duizendknoop namelijk ook aangetroffen. Verder weegt de rechtbank mee dat er nog geen effectief bestrijdingsmiddel is tegen de plant. Zelfs als de gemeente de duizendknoop verwijdert, zal deze waarschijnlijk teruggroeien.

De rechtbank concludeert dat de inwoner het de gemeente niet kwalijk kan nemen dat zij de Japanse duizendknoop op dit moment niet effectief bestrijdt. Nog daargelaten de vraag of het niet effectief bestrijden van een plant op gemeentegrond als een onrechtmatige daad jegens de inwoner kan worden gekwalificeerd.

Inwoner kan bestrijding van duizendknoop niet afdwingen

De rechtbank beantwoordt ten slotte de vraag of er sprake is van onrechtmatige hinder. Ook dat is hier niet het geval. De enkele verwachting van de inwoner dat de duizendknoop de oversteek maakt naar zijn perceel, is onvoldoende voor onrechtmatige hinder. Daarnaast zijn er geen aanwijzingen dat de wortels van de duizendknoop op korte termijn schade aanrichten aan het erf en de opstallen van de inwoner. Samengevat is de gemeente niet aansprakelijk voor de aanwezigheid van de duizendknoop op haar perceel. De inwoner kan bestrijding van de plant niet afdwingen.

De Tynaarlo-zaak

De tweede zaak gaat over een koopovereenkomst voor een bouwkavel van de gemeente Tynaarlo. De koper wil op de kavel een woning bouwen, maar komt er na de levering achter dat de Japanse duizendknoop in de directe omgeving aanwezig is. De koper stelt de gemeente aansprakelijk voor gebreken aan de bouwkavel en de daaruit voortvloeiende schade. De aanwezigheid van de duizendknoop levert volgens de koper een reëel gevaar op voor de fundering van zijn woning. Hierdoor is de bouwkavel niet geschikt voor normaal gebruik.

Gemeente: duizendknoop niet aangetroffen op bouwkavel en dus niet aansprakelijk

De gemeente stelt daar tegenover dat de duizendknoop alleen in de omgeving is aangetroffen en niet op de bouwkavel. De kavel is geschikt om op te wonen. De gemeente wijst aansprakelijkheid van de hand.

De koper stapt naar de rechter voor een schadevergoeding wegens non-conformiteit, althans koopprijsvermindering. Verder beroept de koper zich op dwaling en meent dat er sprake is van een onrechtmatige daad van de gemeente.

Geen sprake van non-conformiteit

De rechtbank stelt vast dat partijen van mening verschillen over de uitleg van het begrip ‘bouwrijpe kavel’. De rechtbank concludeert op basis van de algemene verkoopvoorwaarden dat onder bouwrijp ‘ontdaan van obstakels’ wordt verstaan en ‘geschikt om erop te bouwen’. Op de bouwkavel moet op een veilige manier een woning kunnen worden gebouwd, met een redelijke mate van duurzaamheid en zonder dat het woongenot wezenlijk wordt aangetast, aldus de rechtbank. Daarvoor is de bouwkavel geschikt. De koper heeft niet aangetoond dat de duizendknoop ten tijde van de levering al op de bouwkavel voorkwam. Of dat de duizendknoop in de fundering, de muren of de leidingen van de woningen aanwezig is. Hierbij weegt de rechtbank mee dat de koper een woning op de bouwkavel heeft gebouwd, waarin hij inmiddels woont. Van non-conformiteit is dus geen sprake. In het verlengde daarvan kan ook van koopprijsvermindering geen sprake zijn.

Verder is niet gebleken dat de gemeente ten tijde van de levering wist of had moeten weten dat de duizendknoop zich op de bouwkavel bevond. Gelet daarop heeft de gemeente haar mededelingsplicht niet geschonden. De rechtbank oordeelt verder dat overheidsinstanties, zoals de gemeente, geen wettelijke plicht hebben om de duizendknoop actief te bestrijden.

Wel sprake van dwaling?

Het beroep op dwaling slaagt ook niet. Volgens de rechtbank staat niet vast dat de duizendknoop ten tijde van het aangaan van de koopovereenkomst op de bouwkavel aanwezig was. Er kan dus niet worden aangenomen dat de koper bij het aangaan van de koopovereenkomst een onjuiste voorstelling van zaken had.

Onrechtmatige daad: gemeente geen mededelingsplicht

De koper stelt ten slotte dat de gemeente een onrechtmatige daad pleegt, omdat zij hem bewust onjuiste informatie zou hebben gegeven over de duizendknoop. Ook hier is relevant dat niet vaststaat dat de duizendknoop zich ten tijde van de levering van de bouwkavel al op het perceel bevond, zodat de gemeente geen mededelingsplicht had. Van onrechtmatig handelen is dus eveneens geen sprake. De rechtbank wijst alle vorderingen van de koper af.

Conclusie: gemeente niet snel aansprakelijk voor aanwezigheid duizendknoop, maar alertheid blijft geboden

De gemeente heeft geen wettelijke plicht om de Japanse duizendknoop te bestrijden. Daarbij komt dat effectieve bestrijding van de plant op dit moment nog niet goed mogelijk is. Verder is een belangrijke vraag of een handelen of nalaten van de gemeente de oorzaak is van schade bij aanwezigheid van de plant. Causaal verband tussen de schadeoorzaak en schade zal in de meeste gevallen lastig aan te tonen zijn, omdat de plant zich razendsnel verspreidt en snel woekert.

De enkele vrees voor (schade als gevolg van) de duizendknoop is volgens de rechtspraak onvoldoende voor een onrechtmatige (overheids)daad. De gemeente is niet snel aansprakelijk als de duizendknoop binnen de gemeentegrens wordt aangetroffen. Inwoners van gemeenten waarin de duizendknoop groeit, zullen in eerste instantie zelf maatregelen moeten nemen tegen de duizendknoop. Ze kunnen daarvoor niet zonder meer naar de gemeente kijken.

Dat betekent in mijn optiek niet dat aansprakelijkheid voor de aanwezigheid van de duizendknoop onmogelijk is. Het blijft zaak voor gemeenten om alert te zijn op de aanwezigheid van de duizendknoop. Reageer adequaat op meldingen van inwoners en zoek gezamenlijk naar oplossingen. Daarmee voorkom je eventuele aansprakelijkheidsrisico’s in de toekomst.