Raad te passief in Niemans-drama

In totaal 92 miljoen euro moest de gemeente Vijfheerenlanden vorig jaar op last van het gerechtshof betalen aan de voormalige betonfabriek Niemans Beton. Een voorloper van de fusiegemeente, het Industrieschap Vianen-Hagestein, had in 1971 grond aan Niemans verkocht, maar die nooit geleverd.

Schaduw

De jarenlang slepende kwestie haalde de landelijke pers en wierp ook een schaduw over de voortgang van het in 2019 afgeronde fusieproces van de gemeenten Leerdam en Zederik met Vianen.  Na de uitspraak van het gerechtshof besloot de fusiegemeente Vijfheerenlanden niet in cassatie te gaan en een streep onder de kwestie te zetten. Ze betaalde Niemans. De rekenkamer, bijgestaan door Necker, komt nu met onderzoek naar buiten over de rol van de raad bij het debacle, toegespitst op de periode 2015-2021.

Ook schriftelijk

De conclusie is dat het college de raad op belangrijke momenten goed heeft geïnformeerd over de voortgang van het dossier. Wel oordeelt de rekenkamer dat het – gezien de juridische complexiteit van de materie – beter was geweest als de raad niet alleen mondeling maar ook schriftelijk op de hoogte was gesteld ‘om de eerder gepresenteerde informatie nog eens rustig te lezen’.

Geheimhouding

Een argument dat daarbij een rol kan hebben gespeeld – geheimhouding op het volledige dossier – acht de rekenkamer verdedigbaar.  ‘Ook openheid over een deel van de financiële inschatting of reserveringen in het kader van de zaak zou de procespositie van de gemeente Vianen (en later Vijfheerenlanden) ernstig hebben kunnen schaden.’

Beperkte regie

Ook in het haalbaarheidsonderzoek naar de fusie van de gemeenten Leerdam, Zederik en Vianen werd het dossier-Niemans officieel niet betrokken. Wel werden achter de schermen en ook alleen mondeling de raden van de drie fusiegemeenten op dezelfde momenten geïnformeerd.

Die raad nam volgens het onderzoek in het Niemans-dossier maar een ‘beperkte regie’ op zich, zowel op juridisch als financieel-economisch vlak. Zo werd niet bij het college of de griffie gevraagd om beter in stelling gezet te worden. Ook toonden de raadsleden zich tevreden over de informatie die ze van het college kregen.

Verbetering

Daar ziet de rekenkamer veel ruimte voor verbetering. ‘Er is geen gebruik gemaakt van contra-expertise en er is geen externe informatie ingewonnen, anders dan bij de accountant en de advocaat van de gemeente. Ook in vertrouwelijkheid of beslotenheid kan een gemeenteraad gebruik maken van het raadsinstrumentarium zoals moties, amendementen of het recht van interpellatie.’

Raadsrapporteurs

De rekenkamer beveelt de raad aan om in de toekomst vaker gebruik te maken van ‘raadsrapporteurs’: leden van de raad die zich speciaal inzetten voor het verkrijgen en duiden van juridische informatie (liefst een combi van coalitie- en oppositiepartijen). Verder had de raad een extern adviseur kunnen aantrekken bij wijze van second opinion ten aanzien van de standpunten van het college.

Lijst

Ook raadt de rekenkamer de raad aan om voortaan jaarlijks een lijst op te vragen van langer lopende high impact-zaken om een herhaling van het Niemans-debacle te voorkomen. De onderzoekers benadrukken 'ver weg' te willen blijven van de schuldvraag. ' We richten ons niet op het vellen van oordelen, maar op het leren voor de toekomst.'