CDA-Kamerlid Bilder: ‘Wij zijn geen stempelmachine’

Herindeling zit niet in de genen van CDA-Kamerlid Eddy Bilder. De aannemerszoon was tot zijn komst naar Den Haag wethouder in Ermelo waar zijn vader en grootvader een bouwbedrijf hadden. Die Veluwse gemeente (26.700 inwoners) heeft het herindelingsspook op afstand weten te houden. ‘Er zijn enige bedreigingen uit Harderwijk omdat die gemeente groeiambities heeft. De dichtstbijzijnde grote stad is Apeldoorn, maar dat is 25 kilometer van Ermelo.’

Evenmin is Ermelo - in 1972 ontstaan na de afsplitsing van Nunspeet - op pad geweest naar schaalvergroting. ‘Het is een mooie gemeente met dorpen in de omgeving als Elspeet en Vierhouten en eigen buurtschappen als Houtdorp, Leuvenum en Speuld die in grootte variëren van 25 tot 250 woningen.’

Bilder is dé CDA-woordvoerder in de Tweede Kamerfractie op het voor de christen-democraten politiek erg gevoelige onderwerp van gemeentelijke herindeling. Zijn positie is bepalend voor de negen herindelingsvoorstellen waarover – als het aan de CDA’er ligt – voor nieuwjaar door de Tweede Kamer helderheid wordt verschaft. ‘Wij zijn altijd terughoudend geweest over herindeling. Nu hebben we ook nog te maken met de SP en PVV die per definitie tegen herindeling zijn, zeker als er geen referendum is gehouden. Zij vormen met ons de helft van de Kamer. Wij zitten in een sleutelpositie. Als wij een wetsvoorstel voor herindeling niet steunen, komt het er dus niet doorheen.’

Opplussen

Herindeling moet wat Bilder betreft niet gedreven worden door de zucht naar efficiency en kostenbeheersing. Hij schrikt daarom van het voornemen van Smallingerland en Heerenveen om een grote gemeente van bijna honderdduizend inwoners te maken, omdat het bestuur dan doelmatiger zou zijn.

‘Een herindeling kost altijd geld. Ik zie altijd het aantal ambtenaren groter worden en dat de nieuwe gemeente duurder uit is. Het moet gaan om de menselijke maat. Je ziet waar de schaalvergroting in de zorg, het onderwijs, maar ook de financiële wereld toe heeft geleid. De Tweede Kamer heeft voor het onderwijs een fusiestop afgekondigd. Je moet je dus afvragen welk belang het dient om de omvang van gemeenten steeds verder op te plussen.’

Er zijn voldoende alternatieven. Hij wijst op de samenwerkingsvormen: die van de gemeenten Blaricum, Eemnes en Laren, het zogeheten BEL-experiment met één ambtelijke dienst voor drie gemeenten. Het model-Ten Boer dat de ambtelijke ondersteuning inhuurt van de stad Groningen, het Seta-model van samenwerking tussen zelfstandige gemeenten en het Finse gastheermodel waarbij een grote gemeente taken in samenwerking verricht voor de kleine gemeente.

Democratie

De democratische controle is in al die modellen lastig. ‘In de samenwerkingsverbanden van Ermelo vormden dat de wethouders en burgemeesters het dagelijks bestuur en de raadsleden het algemeen bestuur. Ik heb dat altijd een goede waarborg gevonden: de raden blijven betrokken bij het bestuur. Daardoor gaat het niet helemaal zonder democratische legitimatie, al heeft de besluitvorming in zo’n wgr-verband iets van een black box.’

De terughoudendheid van het CDA jegens herindeling is terug te vinden in het eigen verkiezingsprogramma. ‘Daarin staat dat herindeling alleen kan als gemeenten dat zelf willen. Gemeenten hoeven van ons ook niet allemaal even groot te worden. Wij willen het brede spectrum van grote en kleine gemeenten behouden. Amsterdam is geen Ameland.’

Tegelijkertijd heeft het CDA een regeerakkoord gesloten met PvdA en Christenunie waarin staat dat herindeling van onderop moet komen én dat Den Haag alleen kijkt of het proces in en tussen gemeenten en in de provincie volgens de afspraken over herindeling zijn verlopen. ‘Wij zijn echter geen stempelmachine.’

Zware stap

Het CDA zal bij elk herindelingsvoorstel bekijken of het nodig en wenselijk is. ‘Als gemeenten zelf voor herindeling kiezen, roepen wij niet dat het niet mag. Als van bovenaf soms grotere gemeenten of provincies kleinere gemeenten dwingen tot herindeling, zijn wij kritisch. De gedachte dat kleine gemeenten het niet goed doen, is niet vol te houden, tenzij aantoonbaar blijkt dat er in een gemeente wat aan de hand is: per raadsvergadering een andere samenstelling van het college en dat bijvoorbeeld de vergunningverlening niet in orde is.

Herindeling is voor ons een zeer serieus onderwerp omdat de beëindiging van de gemeentelijke autonomie een heel zware stap is.’ De tegenstanders van de omstreden herindelingsvoorstellen mogen ervan uitgaan dat het nog geen gelopen koers is. De voorstellen betreffen in het Gooi fusie van Bussum, Naarden, Muiden en Weesp. In Noord-Limburg: Bergen, Mook en Gennep, en in de Gelderse Vallei Woudenberg-Renswoude.

‘In Bergen is de raad in meerderheid tegen. Raad en college van Renswoude zijn tegen fusie met Scherpenzeel en Woudenberg en in een referendum heeft de bevolking zich ook tegen de fusie uitgesproken. In het Gooi is Bussum unaniem tegen.’

Voor het CDA telt vooral de mening van de gemeenteraad. ‘Er is een principieel verschil met de PVV en SP. Zij hechten aan een referendum. Wij vinden dat de raad het mandaat van de kiezers heeft; dus moet de raad in staat zijn een afweging te maken. Dat wil niet zeggen dat de raad voorbij moet gaan aan de wil van de bevolking, maar van ons mag dat ook door het horen van de bevolking in rondetafelconferenties. De besluitvorming komt echter toe aan de raad, dat heeft te maken met onze keuze voor de representatieve democratie.’