Hoe lokale bewoners de energietransitie kunnen versnellen

In Nederland moeten alle woningen in 2050 energieneutraal zijn. Dit ambitieuze doel vereist niet alleen technologische innovaties, maar ook een gedragsverandering bij huiseigenaren. Gemeenschappen worden in toenemende mate betrokken bij deze transitie, en binnen deze gemeenschappen spelen lokale kartrekkers een cruciale rol. Deze kartrekkers, vaak gedreven vrijwilligers, kunnen de energietransitie in buurten aanzienlijk versnellen door barrières voor huiseigenaren te verlagen en hen te motiveren om duurzame maatregelen te nemen. 

De rol van de kartrekker 

Kartrekkers zijn bewoners die als aanspreekpunt en motivator optreden binnen hun gemeenschap. Ze geven informatie, organiseren bijeenkomsten en zetten collectieve acties op, zoals de gezamenlijke inkoop van zonnepanelen of isolatiemateriaal. Het onderzoek waarin Buurkracht participeerde, toont aan dat deze kartrekkers effectief zijn in het stimuleren van duurzaam gedrag onder hun buren, vooral als zij dicht bij hun medebewoners staan – zowel letterlijk als figuurlijk. 

Huishoudens die binnen 50 meter van een kartrekker wonen, hebben bijvoorbeeld vier keer meer kans om energiebesparende maatregelen te nemen dan huishoudens die verder weg wonen. Dit effect wordt nog sterker als de kartrekker en zijn buren vergelijkbare woningen hebben, wat de sociale drempel verlaagt om mee te doen. Mocht de dichtstbijzijnde kartrekker zich ook nog in dezelfde straat bevinden, dan wordt deze investeringskans gemiddeld genomen nog wat verder vergroot. Dit laat zien dat deze kans niet alleen afhangt van fysieke afstand, maar ook beïnvloed wordt door de ‘afstand’ in iemands netwerk. Sociaal contact met buren uit de eigen straat is laagdrempeliger en frequenter dan contact met de achterburen, hoewel de fysieke afstand identiek kan zijn.  

Gemeenschappen als sleutel tot succes 

Naast de nabijheid van de kartrekker blijkt ook dat sociale cohesie binnen een gemeenschap een belangrijke factor is. Wanneer bewoners zich verbonden voelen met elkaar, is de kans groter dat zij elkaar volgen in het nemen van duurzame stappen. Gemeenten kunnen hierop inspelen door gemeenschapsprojecten te ondersteunen die gericht zijn op woningverduurzaming, of andere thema’s die leven in de buurt. 

Een goed voorbeeld hiervan is de aanpak van Buurkracht, die bewoners vindt die zich vrijwillig willen inzetten als kartrekker. Door het vormen van buurtteams en het organiseren van activiteiten die gericht zijn op het mobiliseren en activeren van hun buren, zorgen ze voor betrokkenheid binnen de buurt. De ervaring leert dat deze lokale inzet een krachtige motor is voor de energietransitie.  

Aanbevelingen voor beleidsmakers 

Om de impact van kartrekkers te maximaliseren, is het belangrijk dat gemeenten en beleidsmakers strategisch nadenken over hun ondersteuning. Een aantal aanbevelingen uit het onderzoek zijn: 

Verspreid kartrekkers strategisch
Zorg ervoor dat kartrekkers gelijkmatig over buurten verspreid zijn en dat hun invloed zich uitstrekt over een gebied van ongeveer 200 meter. Dit zorgt voor een optimale dekking en verhoogt de kans op succesvolle verduurzaming binnen de gemeenschap. 

Versterk de sociale cohesie
Stimuleer initiatieven die de sociale cohesie binnen een buurt vergroten. Hoe sterker de onderlinge banden, hoe groter de kans dat bewoners elkaar volgen in het nemen van duurzame maatregelen. 

Ondersteun kartrekkers actief
Faciliteer kartrekkers met toegang tot relevante informatie, trainingen en netwerken. Regelmatige feedback en erkenning, bijvoorbeeld in de vorm van publieke waardering, kunnen helpen om deze vrijwilligers gemotiveerd te houden. 

Overweeg beloning
Hoewel de rol van kartrekker vrijwillig is, kan een vorm van beloning overwogen worden om meer bewoners te motiveren deze rol op zich te nemen. Dit kan in de vorm van financiële compensatie, maar ook door middel van niet-financiële erkenning. 

Conclusie 

De inzet van lokale kartrekkers biedt een potentieel krachtige aanpak om de energietransitie in buurten te versnellen. Gemeenten kunnen dit potentieel optimaal benutten door deze kartrekkers strategisch te ondersteunen en in te zetten. De energietransitie is een collectieve uitdaging, en lokale bewoners kunnen, met de juiste ondersteuning, de sleutel vormen tot het succes van deze transitie. 

Dit onderzoek waaraan Buurkracht samen met de Technisch Universiteit Eindhoven aan deelnam, is onderdeel van het 5-jarig onderzoeksprogramma ‘IEEB’ met 125 partners. PhD Tije van Casteren van de TUE heeft voor het onderzoek de gegevens van bijna 80 Buurkracht-buurten geanalyseerd.

Gedetailleerde onderzoeksresultaten en meer informatie is te lezen in een uitgebreid artikel dat Tije over zijn onderzoek heeft geschreven.