Op weg naar efficiënte participatie-aanpak bij energietransitie

Energiebesparings- en verduurzamingsacties overal in het land hebben al veel CO2-besparing opgeleverd. Toch wordt het steeds duidelijker dat structurele betrokkenheid van bewoners cruciaal is om de energietransitie op te schalen en te versnellen. Buurkracht is met de gemeenten Boxtel en Sint-Michielsgestel, Leeuwarden, Rotterdam en Zaanstad een langdurige samenwerking aangegaan om te laten zien hoe dit efficiënt te organiseren is.

De doelstelling van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties staat nog altijd: 2,5 miljoen woningen verduurzamen voor het einde van 2030. Om dit aantal te halen, is het belangrijk dat bewoners zélf in actie komen. Niet alleen de koplopers – die zijn inmiddels wel klaar - maar vooral ook die miljoenen huishoudens die de urgentie minder voelen. Hoe krijg je de massa mee? Tegen dit vraagstuk lopen ook gemeenten aan: er zijn Regionale Energie Strategieën (RES) opgesteld, gemeenten hebben hun Transitievisie Warmte (TVW) afgerond en Wijkuitvoeringsplannen (WUP) zijn in de maak, maar de stap van plannen naar uitvoering is niet zomaar gezet. In buurten waar participatie goed van de grond komt, zetten bewoners de eerste stappen richting de uitvoering al wel. Om een vruchtbare samenwerking met bewoners naar de hele gemeente uit te breiden, ontbreekt het al snel aan mankracht en middelen. Buurkracht legde een aanpak voor aan het Ministerie van BZK die hiervoor een oplossing zou kunnen bieden, en kreeg subsidie om deze in vier gemeenten uit te voeren.

Verbinding

Bij de gekozen aanpak bouwt Buurkracht voort op een schat aan opgedane kennis en ervaring. “Wij brengen al ruim tien jaar bewoners in buurten bij elkaar om hun omgeving groener, duurzamer, schoner en gezelliger te maken en onderzoeken daarbij ook wat wel en niet werkt”, vertelt Ben Verhoeff, directeur bij Buurkracht en verantwoordelijk voor het project. “Wat we zien is dat bewoners integraal naar hun leefomgeving kijken. Groen, openbare ruimte, voorzieningen, parkeren, mobiliteit en al die andere beleidsterreinen die bij gemeenten gescheiden zijn, zien zij als één geheel. Daarbij is verduurzaming voor de meeste mensen niet het eerste waar ze in hun buurt mee aan de slag willen. Maar als je hen weet te verbinden op iets wat ze wél belangrijk vinden – een moestuin, een buurtbus, het kan van alles zijn - krijg je ze vervolgens makkelijker mee in de energietransitie. Of andere participatietrajecten. Belangrijk is dan ook om eerst de verbinding te zoeken.”

Van vertrouwen naar structurele samenwerking

Door in te spelen op wat bewoners belangrijk vinden en te luisteren naar hún wensen kunnen gemeenten het vertrouwen van bewoners winnen. “Dan heb je een goede basis om na enkele losse buurtinitiatieven verder te bouwen aan een duurzame samenwerking met bewoners. Want die is hard nodig om echt op te kunnen schalen. Met de vier gemeenten, die meteen enthousiast waren om mee te doen en hier zelf ook in investeren met tijd en geld, gaan we die samenwerking voor een langere periode organiseren. Dat doen we in fases, te beginnen met het vinden van actieve bewoners die in hun buurt het voortouw willen nemen. Als een team gevormd is, helpen we hen de buurt te activeren en grote en kleine (energiebesparings)acties te organiseren. We werken daarbij samen met andere initiatieven in de gemeente. Doordat we een langere periode betrokken zijn, is het mogelijk de bewonersinitiatieven te bestendigen in bijvoorbeeld een coöperatie of een werkgroep.”

Vier keer twaalf buurten

In dit project is het de bedoeling dat een fors aantal buurten (12) bovenstaande fasen tegelijk doorloopt, Ben: “Die grootschalige aanpak maakt een efficiëntieslag mogelijk die ook tot aanzienlijke kostenbesparing leidt. Dit vraagt in het begin om een extra investering, maar het idee is dat de buurtteams gaandeweg minder begeleiding nodig hebben. We verbinden initiatieven met elkaar, zodat ze van elkaar leren, elkaars acties kunnen gebruiken en samen optrekken richting de gemeenten. Die daardoor ook efficiënter met de bewoners kunnen schakelen.” Ook in die verbinding tussen bewoners en gemeenten ondersteunt Buurkracht. “Gemeenteambtenaren zijn druk met allerlei systeemvraagstukken: wat zijn de beste collectieve oplossingen? Hoe gaan we om met netcongestie? Met wetgeving? Het is belangrijk bewoners hierbij niet uit het oog te verliezen. Om ze te blijven informeren, raadplegen en mee te nemen in de keuzes die genomen moeten worden. Dat draagt bij aan begrip en draagvlak. En het voorkomt dat bewoners investeren in maatregelen die niet aansluiten bij het grotere plan.”

Actieve rol

In de aanpak van Buurkracht in dit project is dan ook een actieve rol toegewezen aan de gemeenten zelf. “We hebben binnen elke gemeente een projectteam samengesteld met verschillende vertegenwoordigers om net als de bewoners zelf meer integraal naar de buurten te kijken. Vanuit die teams gaan we de verbinding met bewoners opbouwen en versterken. Om goed uit de startblokken te komen, hebben we al in de voorbereiding samen met de gemeenten onderzocht hoe diverse buurten in elkaar zitten, waar kansen liggen en hoe bewoners het beste te bereiken zijn. Wij noemen dit de ‘Routekaart’. Dit deden we op basis van data-analyses, die we heel uitgebreid hebben doorgesproken met verschillende stakeholders. Behalve een afgewogen keuze en een afgestemd plan van aanpak heeft dat alvast opgeleverd dat het project meteen begint te leven en mensen echt zin kregen om hierin samen te werken. Dat is leuk om te merken en een goed uitgangspunt voor de fase waar we nu in zitten: het werven en vormen van buurtteams.”