Verduurzaming van woonwijken door bewonersinitiatieven

De energietransitie is een van de grootste uitdagingen van onze tijd. Inmiddels is duidelijk dat bodemenergie een belangrijke rol speelt in de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Het verduurzamen van Nederland is geen aangelegenheid die alleen maar van bovenaf wordt gestuurd. Steeds vaker nemen bewoners zelf het heft in handen om hun buurt te verduurzamen.

Twee inspirerende voorbeelden van zulke initiatieven zijn het Traais Energie Collectief in Terheijden en Warm Heeg in Heeg. Deze initiatieven laten zien hoe lokale betrokkenheid en samenwerking leiden tot duurzame projecten, waarbij bodemenergie de oplossing biedt. De kracht van een bottom-up aanpak zorgt voor snellere resultaten.

Wat is bodemenergie?

Bodemenergie maakt gebruik van de warmte en koude die in de ‘ondiepe’ bodem (max 500 m) wordt opgeslagen. Met een warmtepomp kan deze energie naar boven worden gehaald om gebouwen zeer efficiënt te verwarmen in de winter en te koelen in de zomer. Hierdoor hoeft er geen gebruik meer te worden gebruikt van aardgas, terwijl er óók maar heel weinig elektriciteit wordt gebruikt.

Er zijn twee typen systemen; open en gesloten bodemenergie. Open systemen worden veelal ingezet voor grotere hoeveelheden woningen of grote gebouwen en lenen zich uitermate goed als opslag voor bijvoorbeeld aquathermie, zoals in Terheijden en Heeg. Gesloten bodemenergie bestaat uit bodemlussen waardoor een medium stroomt (vaak water of water met een antivriesmiddel) en is vooral interessant voor kleinere gebouwen, individuele woningen en mini-warmtenetten.

Het belang van een bottom-up benadering

Veel wijken worstelen met de verduurzaming van hun energievoorziening. Een grootschalige aanpak vanuit de overheid kan soms te log zijn om op lokaal niveau maatwerk te kunnen leveren. Hier biedt een bottom-up benadering uitkomst, waarbij bewoners zelf het initiatief en de regie nemen. Door als gemeenschap samen te werken, ontstaat er een draagvlak dat essentieel is voor het slagen van duurzame energieprojecten.

De bewoners zijn betrokken bij het besluitvormingsproces, bepalen samen de doelen en zijn zelf actief betrokken bij het project. Bovendien kan de samenwerking met lokale bedrijven en organisaties versterkt worden, waardoor economische voordelen voor de regio ontstaan.

Bodemenergie bottom-up

Bij veel buurtinitiatieven wordt bodemenergie als oplossing voor warmte (en koeling) gezien bij verduurzaming van de woonwijk. Voor duurzame bronnen zoals aquathermie, lucht- of zonnewarmte is immers toch een opslagsysteem nodig en dan wordt al snel naar de bodem gekeken. Initiatiefnemers kunnen op de WKO-tool een eerste blik werpen om de haalbaarheid van bodemenergie de gewenste locatie te achterhalen.

Voorbeeld: Het Traais Energie Collectief

Het Traais Energie Collectief (TEC) in Terheijden is een inspirerend voorbeeld van een succesvolle bottom-up aanpak. In dit dorp, gelegen in de gemeente Drimmelen, hebben de inwoners de krachten gebundeld om hun wijk energieneutraal te maken. Dit collectief heeft onder andere bodemenergie ingezet om huizen van duurzame warmte te voorzien. Via een warmtenet worden woningen aangesloten op de ondergrondse energiebron, waardoor de wijk geen gas meer nodig heeft voor verwarming.

Wat dit project uniek maakt, is dat het volledig wordt gerund door de bewoners zelf. Het collectief heeft niet alleen de technische kant van het project opgepakt, maar ook de financiering en communicatie. Bewoners participeren financieel in het project, waardoor ze direct voordeel hebben bij het succes ervan. Deze betrokkenheid creëert een sterk draagvlak en motiveert anderen in de wijk om ook mee te doen.

Een ander voorbeeld: Warm Heeg

In het Friese dorp Heeg is het initiatief Warm Heeg ontstaan, een ander voorbeeld van lokale verduurzaming door middel van een bottom-up organisatie. In deze gemeenschap hebben bewoners samen de ambitie opgepakt om over te schakelen naar duurzame energiebronnen, waarbij bodemenergie i.c.m. aquathermie de oplossing is. Warm Heeg is een coöperatie waarin bewoners gezamenlijk eigenaar zijn van de energievoorzieningen. Dit collectieve eigenaarschap zorgt ervoor dat de winst terugvloeit naar de gemeenschap en ingezet kan worden voor verdere verduurzaming.

Wat Warm Heeg extra bijzonder maakt, is de focus op sociale cohesie. Door het gezamenlijke doel van verduurzaming wordt de verbinding tussen inwoners versterkt. Het project heeft niet alleen een positieve impact op het milieu, maar ook op de sociale structuur van het dorp.

Voorbeelden mini-warmtenetten

Inmiddels is er door woningcorporaties ingezet op het verduurzamen van bestaande woningen met behulp van bodemenergie. Rijtjeswoningen maken al gebruik van mini-warmtenetten waarbij 2 of meer warmtepompen een bodemlus delen. Het is een kwestie van tijd dat dit zich door gaat vertalen naar de particuliere markt. Op deze manier kan op een schaalbare en betaalbare manier worden gewerkt aan een warmtenet(je) dat in eigendom is van de bewoners zelf.

De toekomst van wijkverduurzaming

Initiatieven zoals het Traais Energie Collectief en Warm Heeg laten zien dat bodemenergie en een bottom-up benadering hand in hand kunnen gaan. Door bewoners actief te betrekken bij het verduurzamen van hun wijk ontstaat er een sterke basis voor langdurige, duurzame oplossingen. Bodemenergie biedt daarbij een technisch haalbare en efficiënte manier om de CO₂-uitstoot te verminderen en wijken energieneutraal te maken. Het is een bron die op veel plekken in Nederland ingezet wordt en die verschillende warmtenetten kan voeden, van zeer lage temperatuur (ZLT) tot Middelhoge temperatuur (MT) zoals in Terheijden en Heeg.

De kracht van deze projecten ligt in de combinatie van lokale betrokkenheid, gedeeld eigenaarschap en het gebruik van de juiste technologieën. Ze vormen een blauwdruk voor andere gemeenschappen die de stap naar verduurzaming willen maken met energie van eigen bodem.

Een buurtinitiatief is voor een gemeente een belangrijk aanknopingspunt om te ondersteunen en waar mogelijk te faciliteren. Veel gemeenten hebben al meer onderzoek gedaan naar de potentie van bodemenergie. Dit kan mogelijk gedeeld worden met de initiatieven in de wijken.