Betaalbare oplossingen voor de energietransitie in gemeenten

De energietransitie is een belangrijke uitdaging voor gemeenten om de doelstellingen van het Klimaatakkoord te behalen. Een belangrijk aspect hierbij is het zoeken naar betaalbare, duurzame en efficiënte energiebronnen voor collectieve systemen. In dit artikel bespreken we twee belangrijke technieken, bodemenergie en aquathermie, die gemeenten kunnen helpen om de energietransitie betaalbaar te houden.

Veel gemeenten staan in de startblokken en anderen zijn al verder in de uitvoeringsplannen van de Transitievisies Warmte. Daarom is het essentieel om de voordelen, de werking en de toepassingsmogelijkheden van hernieuwbare bronnen onder de aandacht te brengen. Het einddoel is immers het volledig uitfaseren van het gebruik van aardgas met zo min mogelijke belasting van het elektriciteitsnet, en daar kun je als gemeente niet vroeg genoeg mee beginnen. Daarom geven we ook wat praktische tips om hiermee aan de slag te gaan en voorbeelden uit de praktijk.

Bodemenergie: Wat is het en hoe werkt het?

Bodemenergie is het benutten van de thermische energie die in de bodem opgeslagen zit. Deze energie kan worden ingezet voor verwarming en koeling van gebouwen en kan bijdragen aan de vermindering van het gebruik van fossiele brandstoffen. Er zijn twee soorten bodemenergiesystemen: open en gesloten systemen.

Open bodemenergiesystemen slaan hun warmte en koude op in grondwater en maken gebruik van de natuurlijke temperatuurverschillen tussen het opgepompte en teruggebrachte water. Gesloten systemen maken gebruik van een gesloten lus van buizen die door de bodem lopen en waarin een vloeistof, meestal water, circuleert. Deze vloeistof neemt de warmte uit de bodem op, waarna een warmtepomp de warmte verder verhoogt en distribueert naar het verwarmingssysteem.

Aquathermie: Wat is het en hoe werkt het?

Aquathermie is het benutten van thermische energie uit oppervlaktewater, afvalwater en drinkwater. Net als bij bodemenergie kan deze energie gebruikt worden voor verwarming en koeling van gebouwen. Er zijn drie soorten aquathermie: thermische energie uit oppervlaktewater (TEO), thermische energie uit afvalwater (TEA) en thermische energie uit drinkwater (TED).

TEO maakt gebruik van de temperatuurverschillen in oppervlaktewater zoals meren, rivieren en kanalen. TEA benut de restwarmte die aanwezig is in afvalwater, bijvoorbeeld uit rioolwaterzuiveringsinstallaties. TED maakt gebruik van de warmte die vrijkomt bij het produceren van drinkwater.

Voordelen van bodemenergie en aquathermie voor gemeenten

Bodemenergie en aquathermie bieden verschillende voordelen voor gemeenten:

• Betaalbaarheid: Beide technieken kunnen aanzienlijk bijdragen aan het verlagen van de energiekosten voor zowel de gemeente als de eindgebruikers. De investeringskosten kunnen op termijn worden terugverdiend door de besparingen op de energierekening.
• Duurzaamheid: Bodemenergie en aquathermie zijn duurzame, hernieuwbare energiebronnen die helpen bij het verminderen van de CO2-uitstoot en het verlagen van de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen.
• Flexibiliteit: Beide technieken zijn breed toepasbaar en kunnen worden geïntegreerd in bestaande en nieuwe gebouwen, zoals woningen, kantoren en openbare voorzieningen.
• Lokale energievoorziening: Bodemenergie en aquathermie maken gebruik van lokale energiebronnen, waardoor gemeenten minder afhankelijk worden van externe energieleveranciers en de energievoorziening stabieler wordt.
• Synergie: Daarnaast bieden bodemenergie en aquathermie ook kansen voor synergie met andere duurzame energiebronnen, zoals zonne- en windenergie. Door verschillende energiebronnen slim te combineren, kunnen gemeenten een stabiele en betrouwbare energievoorziening creëren die zowel betaalbaar als duurzaam is.
• Door het hoge rendement leveren de systemen een relatief lage belasting op het elektriciteitsnet t.o.v. andere (individuele) duurzame oplossingen

Toepassingsmogelijkheden en tips voor gemeenten

Om de voordelen van bodemenergie en aquathermie te benutten, kunnen gemeenten de volgende stappen ondernemen:

• Inventariseer de potentie: Breng in kaart welke gebieden in de gemeente geschikt zijn voor bodemenergie en/of aquathermie. Houd hierbij rekening met de beschikbaarheid van bodem- en waterbronnen, de energievraag en de ruimtelijke inpassing.
• Stimuleer samenwerking: Werk samen met lokale partijen zoals woningcorporaties, bedrijven en bewoners om de implementatie van bodemenergie en aquathermie te bevorderen. Dit kan bijvoorbeeld door het organiseren van informatiebijeenkomsten en het ondersteunen van lokale initiatieven.
• Zorg voor passend beleid: Ontwikkel beleid en stimuleringsmaatregelen om de toepassing van bodemenergie en aquathermie te bevorderen. Denk hierbij aan het opnemen van eisen en richtlijnen in bestemmingsplannen, bodemenergieplannen, het verstrekken van subsidies en het faciliteren van vergunningstrajecten.
• Investeer in kennis en expertise: Zorg voor voldoende kennis en expertise binnen de gemeente om bodemenergie en aquathermie projecten te begeleiden en te realiseren. Dit kan door het opleiden van eigen medewerkers of het inhuren van externe experts.

Conclusie

Bodemenergie en aquathermie zijn veelbelovende technieken die gemeenten kunnen helpen om de energietransitie betaalbaar te houden. Door te investeren in deze duurzame energiebronnen, dragen gemeenten bij aan het behalen van de klimaatdoelstellingen en het verduurzamen van de lokale energievoorziening. Het is daarom van belang dat gemeenten de potentie van bodemenergie en aquathermie onderkennen en proactief stappen ondernemen om deze technieken te implementeren en te stimuleren.

Succesvolle praktijkvoorbeelden

Om de potentie van bodemenergie en aquathermie verder te illustreren, volgen hier enkele succesvolle praktijkvoorbeelden uit Nederlandse gemeenten:

• Gemeente Den Haag: Aan de Laakhaven nabij Holland Spoor ligt Waldo Mountains waar 550 nieuwbouwappartementen duurzaam verwarmd en gekoeld worden met behulp van oppervlaktewater in combinatie met open bodemenergie.

• Gemeente Nieuwveen: In Nieuwveen wordt het bedrijventerrein Schoterhoek verwarmd middels een warmtenet dat is aangesloten op een rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) wat onder TEA valt. Dit is gemaakt in combinatie met open bodemenergie voor de seizoensopslag.

• Gemeente Amstelveen: In de wijk Westwijk in Amstelveen maakt men gebruik van thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) in combinatie met bodemenergie om een groot aantal nieuwbouwwoningen uit 2010 te verwarmen en te koelen. Dit duurzame energiesysteem draagt bij aan de ambitie van de gemeente om in 2030 klimaatneutraal te zijn.