Brabant legt zijn asfaltpuzzel

Met de erkenning van de ‘Ruit rond Eindhoven’ als nationaal project komt de aanleg van het wegennet ten oosten van Eindhoven een stuk dichterbij. Dertig jaar lang is tussen gemeenten, milieugroepen en bewoners gevochten over allerlei varianten voor een oost-westverbinding – waarmee de ring van snelwegen rond de Eindhovense regio wordt voltooid (zie kader).

 

Voornaamste pijnpunt is nog de vrees dat het nieuwe asfalt leidt tot verstoring van de leefbaarheid op het Brabantse platteland en de aantasting van het groene ‘Middengebied’ pal ten oosten van Eindhoven. Hoe groot de eventuele hinder van de wegen voor bevolking en natuur wordt, blijft koffiedikkijken. Maar het moet nu wel erg raar lopen als het nieuwe wegennet er ondanks alle eisen en bezwaren niet komt.

 

Tijdens een werkbezoek aan Brabant eind november 2008 verhief minister Eurlings (Verkeer, CDA) de Ruit tot ‘nationaal speerpunt’. En dat betekent dat het rijk fors bijdraagt aan de financiering van een bereikbaarheidsprogramma voor de regio, dat naar schatting 2,3 miljard euro gaat kosten en uit allerlei potjes bijeen gebracht moet worden, ook uit publiekprivate constructies. Binnenkort wordt de hoogte bekend van de rijksbijdrage, afkomstig uit de MobiliteitsAanpak voor knelpunten in Nederlandse wegennet. Het kabinet heeft daarvoor 1,37 miljard euro gereserveerd.

 

Brainport

 

‘Erkenning van de Ruit als nationaal speerpunt is erkenning van de economische positie van de regio’, zegt de Eindhovense wethouder Erik van Merrienboer (Verkeer, PvdA). Hij is tevens portefeuillehouder Verkeer in het Samenwerkingverband Regio Eindhoven (SRE) waaraan 21 gemeenten deelnemen. Zonder maatregelen om de bereikbaarheid en leefbaarheid in de regio te verbeteren, nemen de problemen tot 2020 fors toe. Van Merrienboer: ‘Een slechte bereikbaarheid leidt tot economische schade voor Brainport Eindhoven. Wil de regio zijn ambities waarmaken om met andere Europese kennisregio’s te concurreren, dan kun je niet dag in dag uit met verkeerscongestie opgezadeld blijven.’ Het hart van dit kennis- en innovatiecluster ligt in de zone van de Randweg Eindhoven, de A2, die tot medio 2010 ingrijpend in verbouwing is om de doorstroming van het verkeer aan de west- en zuidkant van de stad te verbeteren.

 

Ook de Brabantse gedeputeerde Cora van Nieuwenhuizen (Mobiliteit, PvdA) laat trots weten dat door Eurlings’ steun het ‘probleem van de regio nu ook het probleem van de BV Nederland’ is. ‘De auto-industrie en de hightech in deze regio zijn net zo cruciaal voor de Nederlandse economie als de zakelijke dienstverlening in de Randstad. We liggen als regio met een paar mooie projecten op de financiële zeef van de rijksoverheid. Daarbij biedt de Ruit ook een escape voor als het verkeer op de A2 vastloopt. Schaart er nu een vrachtwagen, dan staat alles rond Eindhoven vast. Met de Ruit krijgt het verkeer een alternatieve route.’

 

Besluiteloos

 

Van Merrienboer verwacht dat de oostwestverbinding pas in 2020 in gebruik kan worden genomen. ‘Er is nog een lange weg te gaan. Het exacte tracé moet nog worden bepaald. Maar het belangrijkst is dat er nu draagvlak is. Het Middengebied met het Dommeldal is voor Eindhoven van recreatieve betekenis. Dat moet je openhouden met stevige natuurverbindingen.’

 

De discussie over de noodzaak een ontsluiting aan de oostkant van Eindhoven dateert al van de jaren tachtig in de vorige eeuw. Sindsdien zijn vele oplossingen bedacht en steeds weer naar de prullenmand verwezen. Begin jaren negentig werd lange tijd gesproken over de ‘oosttangent’, een snelweg die pal ten oosten van Eindhoven zou moeten komen, door Nuenen en Geldrop, om aan te sluiten op de A67 naar Venlo.

 

Vanaf 2004 komt een regionale discussie op gang. Vijf varianten, en daar weer sub-variaties op, werden onder de loep genomen door het regionale samenwerkingsveband SRE. Ook die sneuvelden door bestuurlijke onenigheid en besluiteloosheid, inmenging van Milieudefensie die grond in het gebied aankocht, en vooral ook door de vanuit Nuenen en Laarbeek oplaaiende bewonersprotesten tegen de schade die een nieuwe weg naar Helmond toebrengt aan het pittoreske coulisselandschap.

 

Genoeg verzet en bestuurlijk onvermogen om ‘Den Haag’ het idee te geven dat de regio opereerde als een kruiwagen vol kikkers. Eric van Merrienboer: ‘We kregen aldoor van het rijk te horen: als jullie het onderling niet eens zijn, doen wij ook niks.’ 

 

Pilot

 

De impasse in dit taaie dossier werd eigenlijk pas doorbroken nadat de provincie de regie overnam. Het was de toenmalig gedeputeerde Eric Janse de Jonge die pleitte voor een ‘bovenregionale insteek’, kortweg: niet uitsluitend focussen op verkeersproblemen tussen Helmond en Eindhoven, maar op de bereikbaarheid van een gebied dat al bij Den Bosch begint. De provincie en vijf betrokken gemeenten werden het in april 2007 eens. Het bestuursakkoord omvatte onder meer maatregelen voor hoogwaardig openbaar vervoer, extra fietsvoorzieningen en de aanleg van een ‘grote’ verkeersruit, met daarin een oost-westverbinding langs het Wilhelminakanaal en verdiept of ondertunneld aangelegd.

 

De fase na dit bestuursakkoord bestond uit een regionale pilot voor het ‘Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT) van het rijk. De zogeheten MIRT-verkenning ‘Zuidoostvleugel BrabantStad’ ging in februari ging 2008 van start. De verkenning bracht in beeld wat er allemaal moest gebeuren om de regio fileproof te maken. Zo konden partijen ook ‘nut en noodzaak’ van de Ruit vaststellen. ‘Het was de allereerste keer,’ zegt Van Merrienboer, ‘dat door vier ministeries en decentrale overheden “integraal” is gekeken naar een gebied en gebruikgemaakt is van elkaars kennis.’

 

Acht maanden later, oktober 2008 was de MIRT-verkenning gereed en kreeg het bereikbaarheidsprogramma de steun van de vijf grote Brabantse steden gekregen. ‘Heel Brabant heeft belang bij een goed bereikbare Zuidoostvleugel’, aldus Van Merrienboer. ‘Mede daardoor kon Eurlings ons ook melden dat het rijk partner is bij de uitvoering.’

 

‘Keiharde afspraak’

 

De beloofde ondertunneling werkte als Haarlemmerolie. ‘Kritische’ gemeenten als Laarbeek, Son en Breugel en Nuenen gingen daardoor overstag. Twee natuurbruggen’, ofwel ecoducten, verbinden straks het waardevolle Dommeldal en de Strabrechtse Heide, ten zuiden van de A67, met de rest van het groene Middengebied.

 

‘Dat was voor ons een keiharde voorwaarde: de weg komt niet op het maaiveld te liggen’, zegt de Laarbeekse wethouder Sjef Knoop (Verkeer, Werkgroep Laarbeek). Het gaat ook om de bescherming van gebieden als De Ruweeuwsels, ‘natuurparel en wandelgebied bij Lieshout’, en Nuenens Broek en Breugelsche Beemden, beekdalen met vochtige bossen en weilanden. Het was ook deze omgeving die de geboren Nuenenaar Vincent van Gogh inspireerde tot zijn eerste landschapsschetsen. Laarbeek hoopt met een nieuwe oost-westverbinding, waar straks volgens de plannen 80 kilometer per uur gereden mag worden, tevens verlost te worden van veel woon-werkverkeer door de woonwijken. Knoop: ‘Het is iedere dag een karavaan aan auto’s die zich naar de bedrijvigheid in de grote stad spoedt. Files, stank en lawaai. Daar hebben onze bewoners last van.’

 

Ook Knoops collega in Nuenen, Andries Mulder (PvdA), is dik tevreden: ‘In de vorige varianten, toen nog sprake was van een ‘kleine Ruit’, liep de weg dwars door het Middengebied en mijn gemeente naar Geldrop. Met een verbinding langs het kanaal zal de druk op bestaande wegen verminderen. Veertig procent van het verkeer dat nu door Nuenen komt, heeft in onze gemeente niets te zoeken. Voor de bevolking hier is de regio in economisch opzicht in feite één grote stad geworden. We liggen zes kilometer van het centrum van Eindhoven. Zolang de weg er niet ligt, moeten we sluiproutes aanpakken en investeren in bredere fietspaden.’

 

De oost-westverbinding moet de Dommel passeren, wat alleen met een tunnel kan. Mulder: ‘Het Dommeldal en de Papenvoortse Heide bij Nuenen zijn uitloopgebieden van de stad. Het idee is om daar een rijksbufferzone van te maken. Je legt dan planologisch vast dat de groene structuur intact blijft. Zo voorkom je dat het gebied verrommelt en Eindhoven en Helmond aan elkaar groeien.’

 

Afvinken

 

In Son en Breugel, aan de A58 bij bedrijventerrein Ekkersrijt, prijst verkeerswethouder Hans Overbeek (PvdA) de ‘kracht van het bestuursakkoord, omdat de gemeenten er als één man achter staan, in woord en daad’. Overbeek is ook lid van de werkgroep die het exacte tracé voor de weg onderzoekt. ‘Je zit daar ook in het overstromingsgebied van de Dommel, dus ook vanwege de waterhuishouding luistert de inpassing van nieuwe, harde infrastructuur heel secuur.’

 

De wethouder spreekt ook van een ‘uitgebalanceerd akkoord’, omdat er gewerkt is volgens de ‘Ladder van Verdaas’. Het voormalige Kamerlid en huidige PvdA-gedeputeerde in Gelderland Co Verdaas is de bedenker van dit instrument. Via het doorlopen van zeven stappen wordt de meest milieu- en omgevingsvriendelijke oplossing voor mobiliteitsproblemen. Eerst wordt bekeken wat de mogelijkheden in de ruimtelijke ordening zijn voor beter openbaar vervoer, nieuwe fietspaden en het beter benutten van dat wat er al is in de bestaande infrastructuur. Als die oplossingen zijn afgevinkt, wordt pas besloten of er nog nieuwe wegen nodig zijn. Overbeek: ‘Al die stappen zijn doorlopen en zitten als concrete projecten ook in het bestuursakkoord.’

 

Milieufederatie

 

Ook Son en Breugel verwacht dat een eind komt aan de stroom auto’s die zich dagelijks door de woonkernen perst. ‘Dagelijks tienduizend auto’s’, rekent Overbeek voor. ‘Met de bus is zeer omslachtig, en dat doet niemand die bij Ikea op Ekkersrijt moet zijn. Maar omdat op dat bedrijfsterrein tienduizend mensen werken, behoort Son wel tot de meest welvarende regio’s van het land. Dat willen we graag bestendigen. Reden waarom we tevens belang hebben bij de aanleg van snelle, hoogwaardige ov-verbindingen. Maar de bedrijven moeten ook zelf meer doen aan mobiliteit voor hun werknemers.’

 

Is de race om de oost-westverbinding daarmee gelopen? Niet wat de Brabantse Milieufederatie (BMF) betreft, die heeft aangekondigd de aanleg van de weg tezullen blijven bestrijden. ‘We nemen afstand van de conclusie in de MIRT-verkenning dat nut en noodzaak van de Ruit voor het nationale wegennet zijn aangetoond. Er is geen ernstig bereikbaarheidsprobleem tussen Laarbeek en Ekkersrijt vastgesteld’, zegt BMF-woordvoerder Michiel Visser.

 

Wat de verkenning dan wel laat zien? Visser: ‘Dat met beter openbaar vervoer, fietspaden en vervoersmanagement door bedrijven het Middengebied verkeersluwer kan worden en de werklocaties beter bereikbaar. Dat kan voor 500 miljoen euro. Een nieuwe weg kost 900 miljoen en levert, zoals de ervaring wel vaker leert, slechts tijdelijk een zeer kleine verbetering op. Een niet duurzame oplossing, waarvoor landschap en ecosystemen toch weer geofferd worden.’

 

‘Veel te kort door de bocht’, reageert SRE-bestuurder Van Merrienboer. ‘De Milieufederatie blijft hangen in kokerdenken. Men moet ook kijken naar de verschuiving van auto naar openbaar vervoer en een veel selectievere economisch groei in onze plannen.’

 

De Ruit

 

De eerste schop voor de ‘Ruit rond Eindhoven’ gaat waarschijnlijk niet eerder dan 2016 de grond in. Het wegennet bestaat uit een ruitvormige buitenring in de regio Eindhoven. De Ruit wordt gesloten met een oost-westverbinding vanaf de A58 bij bedrijventerrein Ekkersrijt en de gemeente Son en Breugel, langs het Wilhelminakanaal, naar Laarbeek, en van daar weer naar het zuiden. Bij Laarbeek sluit de oost-westverbinding aan op de N279, die de status van ‘regionale ontwikkelingsas’ heeft gekregen. De N279 vanaf Helmond noordwaarts langs de Zuid-Willemsvaart richting Den Bosch wordt verbreed tot vier rijstroken. De A67 van Eindhoven naar Venlo vormt de zuidelijke begrenzing van de verkeersruit.

 

De plannen voor een beter bereikbare regio voorzien ook in de aanleg van betere fietsverbindingen en hoogwaardig openbaar vervoer (HOV), zoals het nieuwe NS-station ‘Acht’ bij Eindhoven Airport, vrije busbanen en shuttlediensten, om de tien minuten een trein tussen Eindhoven en Helmond en snellere treinverbindingen in de richting Aken, Düsseldorf en Breda-Antwerpen.

 

Brainport Brabant

 

De Brainport Brabant is als ‘Toptechnologie Zuid-Oost Nederland’ opgenomen in ‘Pieken in de Delta’, de gebiedsgerichte economische agenda van Nederland. De Brainport clustert een reeks kennisintensieve bedrijven en researchinstellingen. Het is de broedplaats voor klassieke vindingen en innovatieve producten als beeldtelefoon, cd, LED-lamp en blue-ray disc.