Wat betekent archeologie en cultuurhistorie bij Arcadis?

Auteur bijdrage: Wim Sprengers, erfgoedadviseur Arcadis

De meeste mensen die ik voor mijn werk spreek, kennen Arcadis vooral van de grote infrastructurele projecten, dijkversterkingen of windmolenparken op zee. Lang niet iedereen weet dat ik werk bij een team dat zich bezighoudt met erfgoed, archeologie en ruimtelijke kwaliteit. Ik neem je mee naar ons werkveld en de mooie projecten waar ik samen met mijn collega’s bij betrokken ben.

Archeologie van Groningen tot Maastricht

Archeologische projecten zijn de core business van mijn team. Voor een aantal projecten voerde ik een aantal archeologische bureaustudies uit. Een mooi voorbeeld vind ik ons dijkversterkingsproject in de Groningse Eekerpolder. Hier wordt de zuidelijke kade verhoogd en versterkt. Werkzaamheden kunnen de archeologische resten en/of cultuurhistorische elementen in het plangebied aantasten. Tijdens een bureauonderzoek archeologie (en cultuurhistorie) keken we naar de geschiedenis van het landschap, de bodemopbouw in het gebied, archeologische verwachtingskaarten, cultuurhistorische kaarten en de historische ontwikkeling van het gebied. Met ons onderzoek toonden we aan dat de plannen de cultuurhistorische elementen niet zouden bedreigen en het project door kon gaan. Het loont dus om archeologie in een vroeg stadium mee te nemen, om opdrachtgever en vooral de omgeving onnodig extra onderzoek (en kosten) te besparen.

Een ander typerend project vind ik het gefaseerd opgraven en restaureren van 16e eeuwse vestingwerken in Maastricht. Wij voerden het archeologisch onderzoek naar de constructie uit en tijdens onze werkzaamheden stuitten we op verschillende, bijzondere archeologisch resten. Dat laat mijn collega Ineke de Jongh in deze video over werkzaamheden aan de stadsmuur van Maastricht zien.

Duurzame warmte in Elburg-Vesting

De projecten waar ik het meest blij van word, gaan over erfgoed en duurzaamheid. Bijvoorbeeld het haalbaarheidsonderzoek duurzame warmte die wij voor gemeente Elburg uitvoerden. Elburg-Vesting is een idyllische vestingstad met een beschermd stadsgezicht én waar heel veel (rijks-)monumentale panden staan. Juist dit uitdagende gebied wil de gemeente als eerste aardgasvrij maken.

Wij voerden een haalbaarheidsonderzoek uit naar verschillende alternatieven zoals een warmtenet, hernieuwbaar gas en de inzet van individuele warmtepompen. Zulke oplossingen nemen fysieke ruimte in de stad in, en dat kan gevolgen hebben voor de historische gebouwen. Samen met mijn collega Luc Timmermans onderzocht ik die gevolgen. Eerst inventariseerden we welke historische elementen Elburg-Vesting heeft en of deze cultuurhistorische waarde hebben. Daarnaast analyseerden we de cultuurhistorie van de vesting en kwamen we achter de langdurige en rijke ontwikkeling van deze stad. Van laatmiddeleeuwse vestingwerken tot gashouders en tramlijnen. Elburg stond eigenlijk nooit stil. Daarom luidde ons advies om de energietransitie van Elburg als een nieuwe historische laag toe te voegen. De stad is immers altijd in ontwikkeling geweest. Zoek daarnaast heil in collectieve oplossingen, want dit komt goed overeen met de geschiedenis van een stad die zichzelf moest kunnen redden in periodes van belegering. Uit het totale onderzoek kwam naar voren dat groen gas de beste oplossing voor Elburg is.

Beleidsadvies en -evaluaties

De verantwoordelijkheid voor het beleid over erfgoed, archeologie, cultuurhistorie, maar ook ruimtelijke kwaliteit ligt bij de gemeenten. We merken dat zij vaak onvoldoende bemenst zijn en dat beleidsmedewerkers niet aan alles toekomen. Daarom helpen wij gemeentes met het opstellen van erfgoedbeleid, zoals archeologienota’s, verordeningen en andere regelingen. Samen met collega Frank Eikenaar evalueerde ik de Regeling Erfgoed & Duurzaamheid voor de gemeente Gouda. Dat was een heel uitvoerig onderzoek waar ook een participatietraject bij hoorde. Trots dat we concrete verbeteradviezen voor het beleid konden geven.

Zelf ben ik er niet bij betrokken, maar ik hoor mijn collega’s Frank Eikenaar, Luc Timmermans en Floris van Oosterhout regelmatig enthousiast praten over hun detachering bij de gemeente Arnhem waar ze zich bezighouden met planbeoordeling, het aanwijzen van gemeentelijke monumenten en het adviseren van het gemeentelijke bestuur.

UNESCO Werelderfgoed

Als Erfgoedadviseur én inwoner van Beverwijk ben ik heel trots op de door UNESCO benoemde verdedigingswerken Stelling van Amsterdam. Maar van meer bijzonder Werelderfgoed in Nederland gaat mijn hart sneller kloppen. Mooi dat ik een bijdrage mag leveren als een opdrachtgever een project of plan wil ontplooien in de omgeving van zo’n Werelderfgoed. Dat moet natuurlijk gedegen en zonder negatieve impact gebeuren.

Wij gebruiken hiervoor de Heritage Impact Assessment van UNESCO. Met dit instrument stellen we eerst vast wát de bijzondere waarden van het Werelderfgoed zijn en welk beleid er lokaal van toepassing is. Daar leggen we voorgenomen plannen en bijhorende ingrepen naast om te bepalen wat de impact precies gaat zijn. Tenslotte formuleren we verbeter- en mitigatiemaatregelen om mogelijke invloed te beperken. Dit instrument hebben we voor veel mooie erfgoedprojecten ingezet zoals de herontwikkeling van Fort Kudelstaart als onderdeel van de Stelling van Amsterdam, de bouw van een nieuw Ronald McDonaldhuis in Utrecht nabij de Hollandse Waterlinies, maar ook bij de dijkversterking van Streefkerk-Ameide-Fort Everdingen (SAFE).