Hoe creëer je een gezonde voedselomgeving?

We leven in een tijd waarin de roep om gezonde steden groeit: we worden steeds vaker geconfronteerd met ongezonde voeding, welvaartsziekten die toenemen, kinderen die steeds minder buiten spelen, vergrijzing, ouderen die eenzamer worden en meer jongeren die worstelen met mentale problemen. Het is duidelijk dat de omgeving waarin we wonen, werken en ontspannen hier een belangrijke factor in is.

Toch is gezondheid nog (te) weinig onderdeel van de grote stappen die gezet zijn om duurzaamheid te integreren in ruimtelijke ontwikkelingen. Hoe integreer je ambities voor een gezonde leefomgeving dan wél in eisen en wensen van een duurzame gebiedsontwikkeling?

In deze serie van blogs leggen wij meer uit over hoe vanuit verschillende thema’s waar wij aan werken, de verbinding kan worden gelegd met het creëren van een gezonde leefomgeving. Denk aan klimaatadaptatie, duurzame mobiliteit, wijkaanpakken en voedsel. Ook kijken we hoe data hieraan kan bijdragen. In deze blog gaan we in gesprek met een opdrachtgever van de gemeente Zwolle over een gezonde voedselomgeving.

Voedselomgeving

We kennen de borden allemaal: ‘Een broodje kroket, 1 Euro!’ of ‘2e pizza gratis!’. In elk willekeurig centrumgebied in Nederland waar je doorheen loopt, word je geconfronteerd met talloze van dit soort reclames, aanbiedingen en andere marketingtechnieken die ongezonde voeding promoten.

Onze fysieke leefomgeving is een van de factoren, naast sociale, digitale en beleidsmatige factoren, die impact heeft op hoe en wat we eten. Gezamenlijk noemen we dit onze voedselomgeving. De voedselomgeving wordt steeds ongezonder en draagt er dan ook aan bij dat 50% van de inwoners in Nederland overgewicht heeft en maar liefst 15% extreem overgewicht, of te wel obesitas.

Het is misschien niet het eerste waar je aan denkt, maar gemeenten hebben een belangrijke rol het faciliteren van een gezonde voedselomgeving. Zij hebben namelijk de verantwoordelijkheid goed te zorgen voor de gezondheid van hun inwoners. Genoeg reden voor de gemeente Zwolle om aan de slag te gaan met een gezonde voedselomgeving. De aanleiding om onderzoek te doen naar een gezonde voedselomgeving ontstond toen de gemeente bezig was met het uitvoeringsplan van het lokale gezondheidsbeleid. Toen werd duidelijk dat er eigenlijk geen beleid is voor een gezonde voedselomgeving vanuit ruimtelijk en sociaal oogpunt. Op dit moment is de gemeente Zwolle bezig met het opstellen van nieuw BOSS (bewegen, ontmoeten, spelen en sport) -beleid. Dit is een goed voorbeeld van beleid voor zowel fysiek als sociaal domein, net zoals de gezonde voedselomgeving.

Arcadis is gevraagd om een verkenning te doen naar de gezonde voedselomgeving in Zwolle. Dit is in kaart gebracht met behulp van een data-atlas, hebben we gesprekken gevoerd met interne en externe stakeholders en hebben we lopende initiatieven in beeld gebracht. Met als resultaat een rapportage met een overzicht van korte en lange termijn acties waarmee de gemeente Zwolle kan werken aan het realiseren van een gezonde voedselomgeving.

In gesprek met onze opdrachtgever na onze opdracht, kwamen drie belangrijke en verrassende inzichten naar voren:

1. De gezonde leefomgeving gaat over heel veel, maar er gebeurt ook al veel

De gezonde voedselomgeving gaat over heel veel: van moestuinen tot aan voedselkraampjes, van educatie tot het maken van gezonde keuzes. Allemaal onderdelen die kunnen bijdragen aan het creëren van een gezonde voedselomgeving. Belangrijk is om het concreet te maken en korte en lange termijn in beeld te brengen. In Zwolle zouden goede eerste stappen bijvoorbeeld meer watertappunten en eetbaar groen zijn.

Daarbij gebeurt er ook al veel, zoals het opnemen van gezondheid als thema in de omgevingsvisie en het organiseren van educatie van voedsel. Maar ook buiten het gemeentehuis gebeurt er al veel door initiatiefnemers, zoals De Zwolse Stadslanderijen. Belangrijk is de verbinding en samenwerking tussen de verschillende aspecten en initiatieven.

2. Data helpt, maar is niet leidend

Data helpt om gebiedsgericht aan de slag te kunnen gaan, bijvoorbeeld de relatie tussen scholen en nabijheid van aanbod van (on)gezond voedsel. Wel is Zwolle natuurlijk qua dichtheid rondom voedselaanbod kleiner dan Amsterdam, waardoor vooral het centrum eruit springt rondom ongezond voedselaanbod en je daarover niet veel uitspraken kan doen.

3. Begin klein en zorg voor capaciteit als je echt slagen wil maken

Zorg voor interne enthousiaste club, tijd en geld om hiermee aan de slag te gaan. In het begin is het veel gesprekken voeren en verkennen, zowel binnen het gemeentehuis als andere gemeenten en partijen die aan de slag zijn met dit thema. Verwacht niet meteen al grote stappen met een relatief nieuw thema. Nieuwe financiële mogelijkheden zoals het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA) kunnen hierbij helpen.

Als je je verkenning hebt gedaan, zorg voor een coördinator. De gezonde voedselomgeving is niet iets wat je makkelijk naast je andere werkzaamheden doet. Hier moeten echt uren voor vrij worden gemaakt.