Casus minibieb

Stel, je wilt als burger bijdragen aan de gezelligheid op straat met een minibieb: een kastje vol mee te nemen of achter te laten boeken. Alphen aan den Rijn reageerde met juridische regels. Een leermoment, vindt de gemeentesecretaris.

Zelf weleens een aanvraag ingediend bij uw gemeente? Van ambtenaar achter de schermen even burger voor de balie geworden? Het is de beste manier om wat meer gevoel te krijgen bij klantgericht werken en uiterst leerzaam voor wie iets wil begrijpen van de wanhoop van bewoners die verstrikt raken in ambtelijke nauwgezetheid.

Ook voor journalisten die daarover schrijven, bleek toen ik in mijn eigen gemeente informeerde of ik op onze stoep een minibieb kon plaatsen. Dat is – even ter verduidelijking – een klein houten kastje op een paal waar bewoners van de straat een boek kunnen achterlaten of meenemen. Gratis. Gewoon omdat het leuk is om te delen wat je zelf niet meer gebruikt, omdat het zorgt voor wat gezelligheid in de straat.

Maar leuk en gezellig was het niet meer toen het ambtelijke antwoord kwam op deze vraag: Voor het plaatsen van een minibieb is een omgevingsvergunning nodig, met de activiteiten: - Bouwen (artikel 2.1 lid 1 onder a Wabo), en - (waarschijnlijk) Handelen in strijd met regels R.O. (artikel 2.1 lid 1 onder c jo. artikel 2.12 lid 1 onder a # 2 Wabo jo. artikel 4 lid 3 van bijlage II van het Bor). Ik weet niet of er strijd bestaat met het bestemmingsplan maar ik vermoed (weet bijna zeker) van wel!

Even dacht ik dat het een vergissing was: een groot uitgevallen vogelhuisje als bouwwerk? In strijd met de ruimtelijke ordeningsregels? Ik belde de betreffende jurist en werd, in fijne ambtelijke bewoordingen, het bos van het omgevingsloket online ingestuurd. Waar ik een vinkje bleek te moeten zetten bij “overig bouwwerk bouwen”, het vakje waar je ook mag tekenen als je een brug, een school of een toetveldschuur op een heideveld wilt bouwen. Aan het uploaden van de bouwtekeningen ben ik niet eens meer toegekomen.

Worsteling
Veel gemeenten hebben de mond vol van burgerparticipatie. Mijn gemeente Alphen aan den Rijn voorop. Sinds de drie decentralisaties in het sociale domein zijn hier op veel plekken stappen gezet om inwoners beter te betrekken bij zorg- en welzijnszaken. Alphen is trots op hoe zij dat aanpakt en zou ook op die manier willen werken in het fysieke domein.

‘Maar dat is nog een hele worsteling’, zegt gemeentesecretaris Pieter Jeroense als de minibiebkwestie hem ter ore komt. Enkele weken na die eerste reactie, gaat hij dieper in op het dilemma dat de casus van mijn boekenhuisje aan het licht bracht. ‘Ik heb sindsdien dit voorbeeld vele keren gebruikt intern, om uit te leggen dat we er nog niet zijn. Het legt haarfijn bloot waar we tegenaan lopen: wat we willen is bewoners stimuleren om zelf positief betrokken te zijn bij hun leefomgeving, maar wat we doen is reageren vanuit regels.’

Twee jaar geleden, toen Alphen aan den Rijn fuseerde met buurgemeenten Boskoop en Rijnwoude, introduceerde de gemeente het wijkgericht werken, met gebiedsadviseurs die in de wijken contact leggen met bewoners en actief op zoek gaan naar initiatieven. De adviseurs hebben veel en vruchtbare contacten opgebouwd met bewoners, maar moeten soms nog behoorlijk opboksen tegen de traditionele denk- en werkwijze van collega’s op de vakafdelingen.

In de ambtelijke organisatie is lang niet iedereen zo ver, ziet ook Jeroense. De minibiebcasus toont dat spanningsveld. ‘Jij hebt als bewoner een mooi idee, dat meerwaarde kan hebben voor de buurt, maar onze reactie is: we kijken of het volgens de regeltjes wel of niet kan. Jij trekt aan de bel, maar de meeste inwoners hadden het daarbij laten zitten. Van dit voorbeeld heb ik geleerd dat er waarschijnlijk veel meer goede initiatieven zijn die spaak lopen nadat wij ze financieel of juridisch hebben getoetst.’

Gesprek aangaan
Hoe moet het dan wel? De nieuwe werkwijze in het sociale domein wijst de weg, vindt Jeroense. Geen lijstjes afvinken als iemand zich meldt voor een uitkering, maar het gesprek aangaan, licht de gemeentesecretaris toe. ‘Zoeken naar de vraag achter de vraag, want vaak spelen er ook andere problemen. Onze taak is niet om een uitkering te verstrekken, maar om mensen zodanig te ondersteunen dat zij zelf hun leven weer op de rit kunnen krijgen.’

Ook in het fysieke domein zou Alphen op deze manier willen werken. ‘Die minibieb gaat over veel meer dan een inwoner die een kastje op straat wil plaatsen; het gaat over sociale cohesie en plezierig samenleven in een wijk. Dat geldt voor al die burgerinitiatieven. Die moet je dus óók op die meerwaarde beoordelen.’ Idealiter daalt deze gedachte automatisch in de hele organisatie in op het moment dat wijkgericht werken wordt ingevoerd. Maar de realiteit is dat cultuurveranderingen nooit vanzelf gaan. Dat vergt heel veel trainen, casussen bespreken, met mensen in gesprek gaan’, voorspelt Jeroense.

Tegelijkertijd is het ook nodig om met de juiste structuur te werken. Daaruit volgt voor de gemeentesecretaris de – wat merkwaardige – conclusie dat de procedures moeten worden aangepast om minder volgens… euh ja, procedures te werken. ‘Het is natuurlijk mooi als onze medewerkers zich uit zichzelf inleven in de klant, en we hebben niet voor niks onze gebiedsadviseurs rondlopen om dit te bevorderen. Maar als dat niet werkt, moeten we het in onze werkwijze zien in te passen. We hebben inmiddels afgesproken dat we lokale initiatieven niet gelijk juridisch gaan toetsen, maar eerst even bespreken in het bestuur. Zo willen we voorkomen dat het al bij de toetsing op een dood spoor terechtkomt.’

Gelijk doorgespeeld
Als het om kleinschalige ideeën uit de wijk gaat, kunnen ze gelijk worden doorgespeeld naar de gebiedsadviseurs, die dan kijken wat een bewoner nou precies wil en nodig heeft en of dat in de buurt is afgestemd. Daarna kan, als dat nodig is, alsnog worden getoetst aan regels, zegt Jeroense.

Om ook die laatste stap te vereenvoudigen is Alphen nu van plan om de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) aan te passen. Kleine objecten zoals een minibieb kunnen dan zonder vergunningprocedure in de openbare ruimte worden geplaatst. Tja, ook regelluw werken moet in regels zijn vastgelegd.

Met mijn minibieb hoef ik daar gelukkig niet op te wachten. De gemeente stuurde net op tijd gebiedsadviseur Inge van Oostende op mij af. Haar introductie: ‘Ik hoor dat u een minibieb wilt neerzetten. Wat een leuk idee! Nu de uitvoering nog. Zal ik eens langskomen voor een gesprek?’ Kijk, dat wil je horen. De omgevingsvergunning is stilletjes van tafel verdwenen; in afwachting van de APV mogen dit soort kleine pareltjes voor de wijk alvast worden gerealiseerd zonder gedoe. En een pareltje wordt het: we zijn aan het kijken of de vmbo- praktijkschool het hok kan timmeren en een organisatie voor dagbesteding het biebje kan verven, ideetje van Inge.

O ja, en daarnaast gaan zij en ik binnenkort eens om tafel met de school, de kerk, de ondernemers, het vrijwillige buurtwerk en de kinderopvang in mijn wijk. Want al pratende kwamen er talloze mooie ideeën over samenwerken in deze buurt. Dat krijg je als je het de burger vraagt.

Vraaggericht weren met Omgevingswet
Als er één ontwikkeling is die de noodzaak onderstreept van klantgericht werken en buiten je eigen hokje denken, dan is het de komst van de Omgevingswet. De wet biedt bewoners en ondernemers meer kansen voor initiatieven en geeft het bestuur de ruimte om zelf af te wegen hoe voor- en nadelen voor de leefomgeving in samenhang moeten worden beoordeeld. Gemeentesecretaris Jeroense ziet het transformeren van de organisatie voor de Omgevingswet dan ook als de grootste opgave voor zijn gemeente komend jaar. En als een kans. ‘We kunnen de Omgevingswet aangrijpen om vraaggericht en faciliterend werken goed neer te zetten.’