Gezonde aandacht voor integriteit

Een overheidswerkgever moet het onderwerp integriteit altijd scherp in het vizier hebben. De Ambtenarenwet 2017 (AW) schrijft dit in artikel 4 verplicht voor. Er moet zelfs ieder jaar verantwoording over worden afgelegd. Dit heeft uiteraard alles te maken met het uitgangspunt van een betrouwbare overheid. Echter, niets menselijks is ook een overheidswerkgever vreemd.

Een overheidswerkgever moet het onderwerp integriteit altijd scherp in het vizier hebben. De Ambtenarenwet 2017 (AW) schrijft dit in artikel 4 verplicht voor. Er moet zelfs ieder jaar verantwoording over worden afgelegd. Dit heeft uiteraard alles te maken met het uitgangspunt van een betrouwbare overheid. Echter, niets menselijks is ook een overheidswerkgever vreemd.

Integriteit is een ‘hot item’. Er wordt zelfs gesproken over een ‘integriteitsindustrie’ waarin allerlei partijen zich zouden opwerpen als specialist. Niet in de laatste plaats zou dit komen door de kwesties die in de afgelopen periode de media hebben gehaald. Op gemeentelijk niveau stond het onderwerp door de verkiezingen weer op de agenda van politieke ambtsdragers.

Het is nog niet zo eenvoudig om het actieve integriteitsbeleid te voeren zoals de AW dit (in artikel 4) voorschrijft. Een vinkje in het functioneringsverslag is immers zo gezet en na drie jaar achter elkaar een dilemmatraining te hebben georganiseerd, zakt de aandacht ook wel eens wat weg. Daarom vanaf heden: iedere maand een column waarin een recente uitspraak of ontwikkeling wordt besproken, die zou moeten aanzetten tot ‘het goede gesprek’ over integriteit.

Of sprake is van een heuse ‘integriteitsindustrie’ durf ik niet te zeggen. Ik constateer wel dat mede door de recente media-aandacht (overheids)organisaties op scherp staan als het gaat over integriteit. Dit kan positief zijn doordat het onderwerp weer (actief) op de agenda komt te staan. Maar er is ook een keerzijde: de neiging tot paniekreacties. Bijvoorbeeld door meteen een (extern) onderzoek uit te laten voeren naar een melding. De vraag is of dit in alle gevallen nodig is en of niet eerst met betrokkenen in gesprek zou moeten worden gegaan. Door meteen een onderzoek in te stellen, kan de arbeidsrelatie namelijk onnodig onder druk komen te staan.

De CRvB heeft dit in een uitspraak van 4 maart 2022 maar weer eens benadrukt. Nadat de betrokken ambtenaar een voorstel tot beëindiging had afgewezen, haar buitengewoon verlof en ordemaatregelen waren opgelegd, kreeg een onderzoeksbureau opdracht om onderzoek te doen naar de signalen van ongewenste bejegening door de ambtenaar. Vier maanden later was het onderzoek afgerond. Volgens de onderzoekers was in twee gevallen sprake geweest van ongewenst gedrag. In de overige gevallen ging het volgens hen om ‘weinig tactvol’, maar geen ongewenst gedrag. Betrokkene is vervolgens (vóór 1 januari 2020) ontslag verleend wegens een verstoorde arbeidsverhouding (artikel 8:8 CAR/UWO).

De CRvB oordeelt over het buitengewoon verlof en de ordemaatregelen dat niet aannemelijk is geworden dat deze noodzakelijk waren ‘en dat een gesprek met betrokkene hierover niet mogelijk zou zijn geweest’. Over het ontslag oordeelt de CRvB dat het college het ‘breed gedragen gevoel van onveiligheid op de werkvloer’ niet concreet heeft kunnen maken, maar heeft verwezen naar het rapport van het onderzoeksbureau. Andere bronnen of verklaringen waren er niet. De twee gevallen die door de onderzoekers waren gekwalificeerd als ongewenst gedrag, dateerden bovendien uit 2013 en 2017. Het ontslag werd vernietigd en het dienstverband hersteld.

Uit de uitspraak blijkt maar weer eens hoe belangrijk het blijft te onderzoeken of het (nog) mogelijk is een gesprek te voeren met betrokkenen (al dan niet onder begeleiding van een mediator). Grijp dus niet te snel naar andere middelen.