Over God, Abraham, Femke en Mikael

Een van de meest fascinerende verhalen uit de Bijbel gaat over Abraham die met God onderhandelt over het benodigde maatwerk bij de vernietiging van Sodom en Gomorra. Nadat God zijn bestuursdwang aankondigt, begint Abraham over de proportionaliteit van de maatregelen.

Als er nu eens 50 onschuldigen mee omkomen bij de vernietiging? Dan zou ik het niet doen, antwoordt God. Waarop Abraham het getal met vijf onschuldigen verlaagt: als er nou eens 45 onschuldigen ten onrechte mee omkomen? Ook dan zou ik het niet doen, antwoordt God. Daarna gaat Abraham door tot hij bij tien onschuldigen is aangenomen. Ook dan zal ik de steden niet verwoesten, antwoordt God – die daarna het gesprek afbreekt.

Ik ben met dit verhaal opgegroeid en vroeg mij altijd af waarom Abraham eerst zo hoog inzet en daarna zo langzaam aftelt. Dat rekt de boel enorm. Iedereen weet toch dat het Abraham gaat om zijn neef Lot die ook in Sodom woont? En de rechtsfilosofische vragen zijn ook veel spannender als één onschuldige het slachtoffer wordt van rechtmatige maatregelen.

Sinds ik strikte tentamenregels moet toepassen op grote groepen studenten, heb ik echter een idee. Door de hoge inzet aan het begin, komt vast te staan dat er een grens is. Vijftig onschuldigen is echt te veel collateral damage, zelfs voor verschrikkelijke zonden. En als Abraham daarna een klein aantal daalt maar God volhoudt dat ook 45 onschuldigen te veel zijn, staat de conclusie eigenlijk vast. Want als de vijf onschuldigen tussen 50 en 45 het verschil niet maken, zouden de dood van de vijf onschuldigen tussen nul en vijf dan wel acceptabel zijn? Als ik de student die vijf minuten te laat bij de tentamenlocatie aankomt alsnog toelaat omdat hij slechts vijf minuten te laat is, waarom dan de student die slechts vijf minuten na vijf minuten te laat komt weigeren?

Wie het soort uitzonderingen wil maken die de regels inderdaad bevestigen, moet kunnen uitleggen wat het uitzonderingsgeval dan zo bijzonder maakt. Niet elk individueel geval is daarom bijzonder. En net buiten de regels vallen kan best schrijnend zijn, maar is op zichzelf ook niet bijzonder. Uitzonderingen moeten ook letterlijk uitzonderlijk zijn.

Bij het pleidooi van burgemeester Femke Halsema voor het verblijfsrecht van Mikael, moest ik aan dit verhaal denken. Net als Abraham, betwistte zij niet de regels van het vreemdelingenrecht of de rechtmatigheid van de toepassing daarvan door de Raad van State. Haar vertrekpunt was de zorgplicht voor alle Amsterdammers en daar was Mikael één van geworden. ‘Hij mag niet de dupe worden van verblijfsregelingen die juridisch misschien wel kloppen, maar waar de menselijke maat soms uit het oog wordt verloren.’

En nadat de Raad van State het beroep had afgewezen: ‘Dit is een voorbeeld waar een regel in een individueel geval veel te hardvochtig uitvalt. De wens minder migranten in Nederland te hebben, kan nooit zo sterk zijn dat dat ten koste gaat van een 11-jarige jongen die geen ander land kent dan Nederland.’

Toch vraag ik mij af of de hardvochtigheid waar Halsema zich tegen verzet, wel volgt uit de uitzonderlijkheid van het individuele geval. Niemand zou Mikael uitzetten als hij de enige of de laatste zou zijn. Maar de omstandigheden die Halsema aanvoert, onderscheiden hem niet van de gevallen waarvoor de regels zijn geschreven. De wens om minder migranten te hebben gaat wel degelijk ten koste van kinderen die geen ander land kennen dan Nederland. Dat doen de regels die Halsema niet betwist.

De positie van Halsema om binnen het systeem te pleiten voor een niet bijzondere uitzondering, is onmogelijk en dus ook te makkelijk. Wie echt meent dat een logisch systeem toch onmenselijke uitkomsten produceert, moet de oplossing buiten dat systeem zoeken. Zoals God concludeerde, toen hij het gesprek met Abraham afbrak, maar op een andere manier zorgde dat Lot op tijd uit Sodom vertrokken was.

Of zoals burgemeester Heijmans van Weert deed toen hij burgemeesterlijk ongehoorzaam was door de vorige Armeense kinderen die uitgezet zouden worden aan het zicht van de autoriteiten te onttrekken. Ik zeg niet dat Halsema dat ook moet doen. Maar dat is wel waar het over gaat.