Balans en integriteit

Balans en integriteit. Wat hebben deze twee begrippen met elkaar te maken? Alles. Misschien moet ik het specifieker maken: als je te maken hebt met situaties waarin sprake is van een mogelijke integriteitsschending is het vinden van een balans essentieel.

Ien Dales zei het in 1992 behoorlijk stellig: ‘een beetje integer bestaat niet’. Met Wytze van der Woude ben ik van mening dat deze stelling te absoluut is. Integriteit is een begrip dat bij vlagen ongrijpbaar is. We hebben zeker allemaal een absolute ondergrens van hetgeen niet meer integer is, maar tussen het toelaatbare en het ontoelaatbare zit nog een behoorlijk grijs gebied. Want wat ís integriteit?

Integriteit wordt wel omschreven als ‘gedrag dat in overeenstemming is met geldende morele waarden, normen en spelregels’. Maar ja. Wat zijn die geldende morele waarden, normen en spelregels? Deze kunnen tijds- en plaatsafhankelijk zijn. Tegelijkertijd wil niemand beschuldigd worden van niet-integer gedrag. Emeritus hoogleraar Leo Huberts beschreef het eens als een ‘hoera-begrip’. We willen allemaal integer zijn.

Terug naar die balans. Minister Hanke Bruins Slot kondigde een aantal weken geleden aan dat zij kwaliteitseisen gaat stellen aan een onderzoek naar een integriteitsschending. Hierdoor weten mensen waar ze aan toe zijn en waar ze op kunnen rekenen als ze te maken krijgen met een integriteitsonderzoek. Ik denk dat dat goed is. Met de vele nieuwsberichten en de inwerkingtreding van de Wet bescherming klokkenluiders per 18 februari 2023 is er terecht veel aandacht voor meldregelingen en het creëren van een veilige meldcultuur, maar uiteindelijk zit het venijn hem in de staart.

Als eenmaal een melding is gedaan, dan moet éérst worden bekeken of een onderzoek gerechtvaardigd is. Als dat het geval is, dan moet het onderzoek zorgvuldig, onafhankelijk en proportioneel zijn. In deze volgorde. In de praktijk zie ik helaas vaak dat de eerste stap wordt overgeslagen en men vervolgens volledig ‘los’ gaat. Het is mijn stellige overtuiging dat dit in niemands belang is. Niet in het belang van de melder, niet in het belang van de beklaagde(n) en niet in het belang van de organisatie. Een onderzoek kan voor alle betrokkenen meer kapot maken dan hen lief is. Voor een melder, omdat het ‘out of his/her hands’ is. Voor een beklaagde omdat het gevoel toch is dat je met 1-0 achterstaat en zie dan maar eens terug te komen. Voor een organisatie, omdat de impact van een onderzoek niet te onderschatten is. Hoe vaak ik wel niet heb gehoord dat mensen refereren naar eerdere meldingen en dat ze niet willen dat het zo ‘groots’ wordt opgepakt.

Zolang de aangekondigde kwaliteitseisen er nog niet zijn, doe ik daarom een oproep aan onderzoeksbureaus, onderzoekende instanties en commissies: onderzoek vóór alles of een onderzoek gerechtvaardigd is, weeg belangen en durf kritisch te zijn. Maar ook: blijf bij je leest: onderzoek naar een vermeende integriteitsschending kan echt iets anders zijn dan een forensisch onderzoek of een onderzoek naar ongewenst gedrag. Daarbij: zorg voor een duidelijk onderzoeksprotocol, wees onafhankelijk en zorg dat de formaliteiten op orde zijn.

Een mogelijke integriteitsschending heeft impact op alle betrokkenen. Het vinden van een balans is daarom essentieel. Niet in de laatste plaats spelen onderzoeksbureaus, onderzoekende instanties en commissies hierin een rol.