Actieve rol voor burgerlijke stand

Ambtenaren van de burgerlijke stand moeten, na invoering van de nieuwe Transgenderwet, transgenders actief voorlichten over de consequenties van de wijziging van de geslachtsregistratie. Weigerambtenaren worden echter niet verwacht.

De nieuwe Transgenderwet, die nu nog voor behandeling in de Tweede Kamer ligt, zal de huidige wet (uit 2014) op een aantal punten wijzigen. Mogelijk leidt dat ertoe dat ambtenaren van de burgerlijke stand, die de wijziging van de geslachtsregistratie daadwerkelijk moeten doorvoeren, een andere rol krijgen.

Reden is dat de zogenoemde deskundigenverklaring gaat vervallen. Nu nog moet een deskundige – een arts of een psycholoog - vaststellen of de trans persoon vanaf 16 jaar een duurzame en gegronde wens heeft om van geslacht te veranderen. ‘Dat wordt vervangen door een eigen verklaring’, zegt Sophie Schers, beleidsadviseur bij Transgender Netwerk Nederland. Gevolg is dat de consequenties van de genderwijziging niet meer in het gesprek met een deskundige aan bod komen, waardoor trans personen mogelijk van belangrijke informatie verstoken blijven.

In de praktijk kloppen trans personen weleens aan bij de advocatuur om de juridische gevolgen te bespreken. Dat heeft ook Cobie Voorberg, advocaat personen- en familierecht bij BVD Advocaten (Barneveld) ervaren. ‘Maar het is de overheid die moet zorgen voor informatievoorziening voor meerderjarige personen die hun geslachtsregistratie willen aanpassen. Het wetsvoorstel geeft in mijn ogen onvoldoende waarborgen voor goede voorlichting bij het wegvallen van de deskundige. Om in dat hiaat te kunnen voorzien, kan de ambtenaar van de burgerlijke stand voorlichting geven.’

Gesprek met de ambtenaar

Daarover schreef Voorberg een opiniebijdrage in het Nederlands Dagblad. ‘Geslachtswijziging heeft verstrekkende gevolgen voor bijvoorbeeld ID-bewijzen’, zegt Voorberg. ‘Op alle plekken waar je je moet identificeren, krijgen trans personen te maken met die wijziging. Dat werkt ook door in medische dossiers. Het is belangrijk dat de juiste mensen worden opgeroepen voor bijvoorbeeld een bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Daarover moeten trans personen goed worden geïnformeerd. Ook moeten ze weten dat de geboorteakte zelf niet verandert.

Er wordt wel een latere melding aan de akte toegevoegd van wijziging van het geslacht en van de voornaam. Trans personen zijn zich vaak niet bewust van deze consequenties. De ambtenaar van de burgerlijke stand moet hen daarover voorlichten. Dat is ook de insteek van het wetsvoorstel.’

Sophie Schers van Transgender Netwerk Nederland stelt hier wel vragen bij. ‘Het is zeker belangrijk dat trans personen goed worden geïnformeerd. Maar noodzakelijk is een gesprek met de ambtenaar van de burgerlijke stand niet. Je kunt mensen ook anders informeren, met een folder of digitaal.’ Schers verwijst naar 2017, toen de huidige Transgenderwet werd geëvalueerd.

Toen al vonden trans personen de deskundigenverklaring voor volwassenen niet nodig: te betuttelend. ‘Ambtenaren van de burgerlijke stand wilden toen niet in de positie komen dat zij moeten gaan beslissen over de keuze die mensen willen maken. Daarom is nu gekozen voor een eigen verklaring van de trans persoon en komt er geen toets van de ambtenaar van de burgerlijke stand – die hoeft niet te toetsen en niets te besluiten. Het is gewoon een handeling.’

Melding

Dat is ook de visie van Eric Gubbels, voorzitter van de commissie Persoonsregistratie van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken. ‘Informatie over geslachtswijziging geven we nu al. Paspoorten en rijbewijzen zijn onze deskundigheid. Wat daarmee verandert bij een wijziging van de geslachtsregistratie wordt al gecommuniceerd.’

Onder de nieuwe Transgenderwet zijn voor de burgerlijke stand twee momenten van belang. Eerst meldt de trans persoon dat hij of zij het geslacht wil wijzigen – dat kan doorgaans online. Na die melding geldt een bedenktermijn van vier tot twaalf weken. Die wachttijd noemt Gubbels een ‘waarborg’. ‘De huidige deskundigenverklaring is eigenlijk een dode letter, omdat de deskundige die verklaring altijd afgeeft. Maar zonder die verklaring moeten we als overheid wel voorzichtig zijn. De wachttijd is bedoeld om er zeker van te zijn dat de trans persoon een weloverwogen keuze maakt.’

Bij die melding krijgt – zo stelt Gubbels zich voor – de trans persoon een bevestiging via de mail, met een link naar informatie over de wijziging. ‘De rijksoverheid kan informatie online zetten, transgenderorganisaties kunnen aanvullende informatie geven.’ Daarin kan staan wat de genderwijziging betekent. Zo wordt de koppeling in de basisregistratie met de ouders aangepast. Bij de daadwerkelijke wijziging van het geslacht krijgt de trans persoon, indien gewenst, een nieuwe voornaam. Ook vervallen het paspoort en het rijbewijs, al vóórdat ze zijn verlopen. Verder kan worden uitgelegd wat er gebeurt als een trans persoon de verandering ongedaan wil maken. En er kan worden verteld dat de gemeentelijke systemen gekoppeld zijn aan uitvoeringsinstanties, maar dat trans personen de geslachtswijziging op andere plekken zelf moeten regelen.

Gubbels: ‘Als mensen enkele weken later langskomen om de wijziging van de genderidentiteit te laten doorvoeren, hoeft het gesprek niet meer te worden gevoerd. De ambtenaar van de burgerlijke stand kan wel controleren of de persoon alles heeft begrepen: “U weet toch dat u nu een nieuw paspoort moet aanvragen?” Dat is ook dienstverlening.’ Een voordeel van de nieuwe wet vindt Gubbels ook dat trans personen de wijziging kunnen laten doorvoeren in de gemeente waar ze wonen. Onder de huidige wet moeten ze daarvoor nog naar hun geboorteplaats.

Ethische bezwaren

Weigerambtenaren worden door Voorberg, Schers en Gubbels niet verwacht. ‘Op dit moment krijgen ambtenaren van de burgerlijke stand ook trans personen tegenover zich van wie ze de registratie moeten wijzigen. In de afgelopen acht jaar hebben we nooit signalen ontvangen dat het problemen opleverde’, zegt Schers. Zij wijst erop dat ambtenaren geen beslissing hoeven te nemen: ‘Bij de openstelling van het burgerlijk huwelijk voor personen van het gelijke geslacht hoefden ambtenaren ook niet te beslissen. Ze voeren gewoon een handeling uit.’

‘Het gaat om objectieve voorlichting’, vult Voorberg aan. ‘Juist als je als ambtenaar van de burgerlijke stand ethische bezwaren hebt tegen dit wetsvoorstel, dan zal deze extra tussenstap van voorlichten door ambtenaren een waarborg bieden. Het beantwoordt aan het doel dat de overheid de burger moet beschermen, zeker bij dit soort verstrekkende beslissingen.’

Ambtenaren van de burgerlijke stand krijgen al sinds 2014 trans personen aan het loket, zegt Gubbels. ‘Er zijn nooit ambtenaren opgestaan die zeiden: ik mag van mijn geloof geen informatie verstrekken of de aanpassing niet in de systemen doorvoeren. Waarom zouden ambtenaren er onder de nieuwe wet wel moeilijk over doen? Een weigering pást ook niet. Het is puur een administratieve handeling. Het zou raar zijn om daar gewetensbezwaren tegen te hebben.’