Help klokkenluiders de klepel te vinden

Binnenkort treedt de Wet bescherming klokkenluiders in werking. De wet regelt een uitgebreider benadelingverbod, maakt direct extern melden mogelijk en stelt strengere eisen aan de interne meldprocedure. De communis opinio is dat de wet beter had gekund, maar ook dat deze melders betere bescherming biedt. Uit de praktijk blijkt namelijk dat het nog niet zo makkelijk is om de klok te luiden of om als klokkenluider te worden aangemerkt.

Afgelopen maand nog oordeelde de rechtbank Gelderland bijvoorbeeld dat de meldingen van (vermeende) misstanden niet vielen onder de beschermingsbepaling in het Burgerlijk Wetboek. De misstanden troffen namelijk geen maatschappelijk belang. Hiervan is volgens de Wet bescherming klokkenluiders in ieder geval sprake als de misstand niet alleen persoonlijke belangen raakt, maar er ook sprake is van een patroon of structureel karakter of als de misstand ernstig of omvangrijk is. In dit geval had de betrokken werknemer zich er onder meer over beklaagd dat hij een toegezegde auto niet kreeg, maar hij uitte ook zijn ongenoegen over de werkdruk en de onmogelijkheid overuren te boeken.

De rechtbank Den Haag oordeelde eerder dat een werknemer geen klokkenluider was, omdat zij niet eerst een interne melding had gedaan. Dat hoeft straks – na inwerkingtreding van de Wet bescherming klokkenluiders – ook niet meer. Het Hof Den Haag heeft in een andere uitspraak geoordeeld dat de wijze waarop de werkgever een integriteitsmelding had afgehandeld evenmin een misstand was, zoals bedoeld in de beschermingsbepaling. Uit een webinar van het Huis voor Klokkenluiders blijkt ook dat ‘melden anno 2022 nog steeds een riskant avontuur’ is.

In opdracht van het ‘Huis’ heeft de Universiteit Utrecht een eerste verkennend onderzoek gedaan naar de rol van interacties tussen direct betrokkenen bij interne meldingen van integriteitsschendingen in succesvol verlopen meldprocessen. Belangrijk bleek de mate waarin het verloop van het proces zelf, de informatievoorziening en de mate waarop men met elkaar omgaat als rechtvaardig wordt ervaren. Ook handelen in succesvolle meldprocessen de verantwoordelijken zorgvuldig en snel en worden melders, schenders en leidinggevenden transparant en doorlopend geïnformeerd. Verder draagt een goede onderlinge afstemming tussen integriteitsfunctionarissen, onderzoekers, leidinggevenden en melder(s) bij aan het succesvolle verloop; en balanceren in succesvolle meldprocedures de verantwoordelijk betrokkenen objectiviteit en deskundigheid met een persoonlijke, menselijke benadering.

Uit eerder onderzoek was al het belang van een meldregeling, vertrouwenspersoon en onderzoeksprotocol al gebleken. Nu de Wet bescherming klokkenluiders binnenkort in werking treedt, ligt hier naar mijn mening een belangrijke taak voor werkgevers: help klokkenluiders de klepel te vinden met een toegankelijke, duidelijke en transparante meldregeling. Al was het maar omdat straks, bij afwezigheid of onduidelijkheid van de regeling, de klok ook meteen extern kan worden geluid. En als die klok dan wordt geluid, dan kunnen de inzichten uit het onderzoek door de Universiteit Utrecht helpend zijn in het meldproces. Want vergeet niet: een melding is een gratis integriteitsadvies.