Kan Limburg onafhankelijk worden?

Kan Limburg onafhankelijk worden of meer autonomie krijgen? Een intrigerende vraag die nu ook is onderzocht door mr. drs. Remco Vrinzen, tevens CDA-raadslid in de gemeente Roerdalen. Hij bekeek de mogelijkheden aan de hand van wetgeving, internationale verdragen en jurisprudentie, wat heeft geresulteerd in boek ‘Daar is mijn vaderland…’. ‘Het sentiment is: wij zijn anders dan Hollanders.’

Steeds zelfbewuster

Cum laude studeerde hij er afgelopen juni op af in het staats- en bestuursrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen en nu is er het boek met als belangrijkste vraag: hoe kan Limburg juridisch meer autonomie krijgen? Limburger Remco Vrinzen (25) merkte aan de tijdgeest dat regio’s zich steeds zelfbewuster gaan gedragen tot aan separatistische bewegingen in Catalonië en Schotland aan toe. Deze ontwikkelingen leidden in 2017 zelfs tot enquêtes bij een regionaal dagblad in Belgisch Limburg en de regionale omroep in Nederlands Limburg naar de Limburgse onafhankelijkheidswens. Maar liefst 40 procent van de 5200 stemmende Belgisch Limburgers bleek één groot onafhankelijk Limburg wel te zien zitten. In de peiling van L1 koos 56 procent voor afscheiding van Nederland.

Anders dan Hollanders

Niet representatieve onderzoeken natuurlijk, weet Vrinzen ook wel, maar ze suggereren volgens hem wel de aanwezigheid van een specifieke Limburgse identiteit. ‘Het sentiment hier is toch dat we anders zijn dan de niet-Limburgse Nederlanders, de Hollanders. Er is ook veel activiteit rond de stimulering van de Limburgse taal. Men is zich ervan bewust dat men iets cultureels dreigt te verliezen, dat achteraf niet meer te herstellen is.’

Fundamentele mensenrechtenschendingen

In Catalonië begon het ook met de taal. Later kwam de vervolgstap richting meer autonomie. ‘Die stap wilde ik hier ook zetten’, geeft Vrinzen als reden voor zijn onderzoek. En laten we de hamvraag dan maar meteen stellen: kan Limburg zich afscheiden van Nederland? ‘Dat kan niet zonder medewerking van de Nederland staat. De populaire lezing van het zelfbeschikkingsrecht stelt dat er fundamentele mensenrechtenschendingen moeten plaatsvinden. Nu kun je daar best over twisten als het over de 19de eeuw gaat, maar in de 21ste eeuw komt dat niet voor. Limburgers hebben evenveel rechten als andere Nederlanders. De Grondwet en het internationaal recht gelden hier ook, dus we kunnen onafhankelijkheid niet afdwingen.’

Zou Limburg wel een land kunnen worden binnen het Koninkrijk, zoals Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten?

‘Het huidige koninkrijkstelsel is gebaseerd op dominantie positie van Nederland. Dat is zoveel keer groter en weegt demografisch veel zwaarder dan de andere landen. Maar stel je haalt er een substantiële portie uit, namelijk Limburg, met veel mensen, en je voegt Limburg toe als extra land, dan is deze structuur niet meer te handhaven. Een Arubaan heeft geen stemrecht voor de Eerste en Tweede Kamer, maar die zijn wel het parlement op koninkrijksniveau en nemen rijkswetten aan. Er is geen beslissende invloed voor die landen. Dat noemen we het democratisch deficit. Limburg heeft nu democratisch direct invloed op het buitenlands beleid en defensie, maar dat zou wegvallen als het een land zou zijn. Limburg gaat er dan dus democratisch op achteruit. Je zou dan eigenlijk een nieuw parlement moeten instellen, los van de Eerste en Tweede Kamer, waarop iedereen kan stemmen, met daarbij een losstaande rijksregering die leunt op het vertrouwen van dat parlement.’

Zou dat wenselijk zijn?

‘Meer landen en meer organen, betekent meer conflicten, waarover niet de Nederlandse regering, maar een onafhankelijke rechter zou moeten gaan. Daar is dan een Constitutioneel Hof van het Koninkrijk voor nodig. Dat is zo in alle federale stelsels, ook in Duitsland en Frankrijk. In ons huidige stelsel is die onbalans eigenlijk heel bijzonder. Je zou van Limburg een land kunnen maken, maar de hele structuur moet dan op de schop, Dat is wel weer ten voordele van de Caribische Landen. De Raad van State gaf onlangs een spontaan advies over de Koninkrijksstructuur. Hij bekritiseerde de huidige structuur door te wijzen op het ontbreken van eigen koninkrijksambten, rechterlijke toetsing van het koninkrijksrecht. Ook de Raad van State ziet in dat het democratisch deficit alleen maar groter wordt door een toenemende internationalisering, aangezien buitenlands beleid een rijksaangelegenheid is. Het democratisch deficit van de Caribische landen zou met een nieuw koninkrijksparlement worden opgelost, maar nadeel is dat er een grote herziening nodig is. Dit zou niet mijn eerste stap zijn. Kijk eerst eens of je op een kleinschaliger niveau de boel kunt tackelen.’

Voelen Limburgers zich eigenlijk Nederlander?

‘Dat is de spil van het onderzoek. Ze voelen zich anders. Limburgers voelen zich geen Hollander. Als Hollander in Limburg word je niet altijd begrepen en soms zelfs uitgesloten. Dat vind ik geen mooie eigenschap, maar Limburgers zijn wel op hun eigenheid gesteld. Ik ben een fervent wielrenner. Als ik de landsgrenzen over fiets, ben ik in België en Duitsland nog steeds in Limburgs taalgebied. Maar als ik bij Weert de provinciegrens overga, dan spreekt men een andere taal. Dat helpt mee aan dat gevoel.’

Zijn Limburgers ontevreden over hun huidige bestuur?

‘Ik heb het idee dat ze heel ontevreden zijn. Veel stemmen op populistische partijen om toch een verandering te bewerkstelligen. Ze hebben het gevoel dat ze achtergesteld zijn. Kijk naar de Maaslijn die zou worden aangelegd tussen Nijmegen en Roermond of Maastricht. Die zou er allang geleden liggen en nu is er enkel een stoptrein. Kijk ook naar de stikstofdepositie: landelijk komt 30 procent uit het buitenland, maar in Limburg is dat 50 procent. Wij hebben nu eenmaal een grote grenzendichtheid. Dit resulteert ook in eigensoortige criminaliteit. En kijk naar de benzinepompen: het is over de grens veel goedkoper. Daar moet je op sturen. Je moet de jonge generatie iets bieden dat de Randstad niet heeft. Dát is de verbinding met de omgeving door cultuur en taal, maar het helpt uiteraard als je hier dezelfde ambities waar kunt maken als in de Randstad, zoals topfuncties bij de overheid of in de advocatuur.’

De twee leiders van de grootste landelijke politieke partijen in Nederland zijn Limburgers. Is dat niet juist reden voor Limburgers om zich meer Nederlander te voelen? Ze zijn in ieder geval goed vertegenwoordigd.

‘Alleen Timmermans woont in Limburg. Er is een groot verschil tussen Limburgers en Friezen in de Tweede Kamer: de Friezen zetten zich in voor de Friese zaak. Limburgse parlementariërs zijn er meer voor de partij dan voor de provincie. Misschien omdat het lijsttrekkers zijn. Net als Omtzigt die zei er niet meer alleen voor Twente te zitten.’

Je concludeert dat er een Limburgs volk is en dit het intern zelfbeschikkingsrecht heeft. Kun je dat uitleggen?

‘Er zijn een aantal vereisten om een volk te zijn. In de rechtsspraak gaat het om gemeenschappelijke taal, geschiedenis en religie, maar ook subjectieve vereisten: voelen wij ons anders en zijn we opofferingsbereid? Economisch ga je erop achteruit als je meer autonomie krijgt, in ieder geval op korte termijn. Er is niet aan alle vereisten voldaan, zo is Limburg historisch lang versplinterd geweest, maar ik denk dat dit verhaal wel voor Limburg opgaat. Limburgers voelen zich nadrukkelijk één collectief. En als je een volk bent, dan heb je ook zelfbeschikkingsrecht. Als dan de staat je niet de mogelijkheden biedt om je cultureel en sociaal te ontplooien, dan heb je recht op meer autonomie binnen de staat. Gaat de beperking van de staat verder doordat fundamentele mensenrechten worden geschonden, dan heb je recht op onafhankelijkheid.’

De leidende vraag voor dit onderzoek is: hoe kan Limburg juridisch meer autonomie krijgen? Je omschrijft autonomie als de vrijheid om eigen keuzes te maken en belangen af te wegen. Maar wat betekent dat?

‘Je kunt denken aan Limburg als provincie door laten gaan, maar dat je nationale aangelegenheden decentraliseert. Limburg zou bijvoorbeeld zijn eigen onderwijs kunnen vormgeven, wat belangrijk is omdat de provincie worstelt met het levend houden van de taal. Onderwijs is daarbij heel belangrijk. Dat was in Catalonië ook zo. Deelstaten in Duitsland gaan over hun eigen onderwijs. Om Limburg  dat ook te laten doen, zou de wet moeten worden aangepast. Op basis van artikel 106 van de Provinciewet kun je wel onderscheid maken tussen provincies in aangelegenheden die al bij provincies liggen. Provincies hebben bijvoorbeeld al taken uit de Omgevingswet gekregen. Maar je zou ook de bevoegdheid om Natura2000-gebieden aan te wijzen of te schrappen aan de provincie Limburg kunnen geven. Dat kan in het omgevingsrecht, al heb je nog wel te maken met de Europese Commissie die het schrappen heeft bemoeilijkt.'

Den Haag heeft stikstofgevoelige Natura2000-gebieden aangewezen en de beschermingstaak daarover aan provincies gegeven. 'Dat voelt voor Limburg cru als je bedenkt dat door de ligging van Limburg buitenproportioneel veel buitenlandse emissies neerdalen en verschillende Natura2000-gebieden de stikstofnorm nooit gaan halen, al zouden alle Nederlandse deposities daarop stoppen. De provincie is opgezadeld met het reduceren van stikstof, maar heeft nooit zelf gebieden kunnen aanwijzen. Uit het Hoofdlijnenakkoord valt te halen dat de Nederlandse regering meer ruimte van de EU wil voor het schrappen van Natura2000-gebieden. Als Nederland die ruimte krijgt, kun je die bevoegdheid dus aan de provincie Limburg geven. Dat is interessant.’

Hoe waren in Limburg de reacties op de scriptie?

‘Voor separatistische Limburgers ging het niet ver genoeg, voor ‘Nederlandsgezinde’ Limburgers ging het juist veel te ver. Er zijn veel gradaties van autonomie en er is veel mogelijk binnen het koninkrijk. Een mooie variant die ik niet heb onderzocht, maar waar ik nog wel hoop ruimte voor te krijgen, is een samenwerking met Belgisch Limburg. Daar is wat juridisch denkwerk voor nodig en kan dus een leuk vervolgonderzoek zijn. Dat kwam puur door de reacties van mensen, maar de enquêtes in de media hadden ook al als stelling: moeten we niet samen onafhankelijk worden?’

Zouden daar mogelijkheden toe zijn?

‘Nou, voor onafhankelijkheid heb je medewerking van twee landen nodig, want zelfs als sprake is van fundamentele mensenrechtenschendingen en je onafhankelijkheid af kan dwingen, gaan de Nederlandse en Belgische regering over de Limburgse toelating bij de EU. Interessanter is het om in een verdrag tussen Nederland en België te regelen dat er bevoegdheden aan een Limburgs parlement worden gegeven. Internationaalrechtelijk en staatsrechtelijk kun je regelen dat die ruimte aan Limburg wordt geboden. Dat vergt denkwerk: ga je bijvoorbeeld voor een eigen parlement of wordt het parlement gevormd door de Nederlandse Provinciale Statenleden en de Belgische Provincieraadsleden? Historisch gezien vormden de twee Limburgse gedeelten één provincie met één vertegenwoordigend orgaan. Ongeacht de huidige landsgrenzen is het belangrijk om te zien dat de Limburgers één volk zijn met zelfbeschikkingsrecht.’