Teleurstelling ligt op de loer bij wijziging Awb

Critici vrezen dat de voorgenomen wijziging van de Algemene wet bestuursrecht (Awb) waardoor burgers beter worden beschermd tegen overheidshandelen valse verwachtingen schept.

Toeslagenaffaire

Met de Wet versterking waarborgfunctie Awb beoogt de regering de rechtsbescherming van burgers beter te willen garanderen. De kindertoeslagenaffaire, waarbij duizenden ouders werden vermorzeld door ‘het systeem’, was er de directe aanleiding voor. De internetconsultatie leverde ruim vijftig reacties op – en lang niet allemaal even positief.

Onevenredige claims

Waar de Vereniging van Nederlandse Gemeenten al aangaf dat de wetwijziging lokale overheden met een hoop uitvoeringsproblemen en extra kosten zou opzadelen, geeft ook de provincie Noord-Holland in de internetconsultatie aan op onderdelen moeite te hebben met het wetsvoorstel.

Met name hikt het college van Gedeputeerde Staten in Haarlem aan tegen het artikel waarin staat dat een bestuursorgaan zich bij het uitoefenen van zijn taak dienstbaar dient op te stellen. In het Noord-Hollandse provinciehuis weten ze zich niet goed raad met het subjectieve begrip dienstbaar. ‘De definitie volgens Van Dale is: ‘ondergeschikt: je dienstbaar opstellen; tonen dat je je ondergeschikt wilt maken aan een collectief belang. Ons inziens zou de term ‘behulpzaam’ beter zijn in de context van het uitoefenen van een publieke taak’, aldus het college. Het komt volgens GS namelijk regelmatig voor dat ‘een onevenredige claim’ wordt neergelegd bij een bestuursorgaan door een burger die zich niet kan vinden in een genomen besluit of anderszins het uitoefenen van de publieke taak wil frustreren. ‘Het voorgestelde artikel gaat daar geheel aan voorbij’, stelt het college.

Reële verwachtingen

Divosa, de vereniging van leidinggevenden in het gemeentelijk sociaal domein, kan evenmin met de gebezigde term dienstbaarheid uit de voeten. Doordat niet is uitgewerkt wat ermee wordt bedoeld, kan de burger zelfs de valse verwachting krijgen dat het bestuursorgaan de burger altijd geeft of kan geven wat de burger vraagt. ‘De tekst geeft nu namelijk aan dat het bestuursorgaan zich (altijd) dienstbaar opstelt en de burger kan dit interpreteren dat het bestuursorgaan daarmee ook de belangen van de burger altijd voorop stelt. Dat klinkt in eerste instantie wellicht niet verkeerd, misschien zelfs goed’, aldus Divosa. ‘Maar van belang is om te realiseren dat het in veel gevallen niet gaat om het belang van een individuele burger. En dat er vaak ook andere belanghebbenden zijn. Er kan sprake zijn van tegenstrijdige belangen tussen verschillende partijen, ook tussen burgers onderling. Het is belangrijk dat de burger dan weet tot hoever de dienstbaarheid gaat, en dat het bestuursorgaan zich ook dienstbaar dient op te stellen tegenover de andere belanghebbenden.’

Teleurstelling

Het uitgangspunt van dienstbaarheid is volgens Divosa goed, maar vereist wel nog verdere concrete invulling om valse verwachtingen te voorkomen. En zo zou de beoogde wettekst ook op andere punten bij de rechtzoekende burger mogelijk verwachtingen scheppen die niet reëel zijn. Als voorbeeld noemt de vereniging de passage waarin wordt gesteld de ruimte te vergroten om een te laat ingediend bezwaar- of beroepschrift verschoonbaar te achten wegens bijzondere persoonlijke omstandigheden. ‘De burger die zijn recht wil halen, vindt mogelijk al snel dat er sprake is van bijzondere persoonlijke omstandigheden. En zal dan teleurgesteld worden wanneer in beroep/bezwaar blijkt dat deze omstandigheden niet zwaar genoeg zijn om te zorgen voor een verschoonbare termijnoverschrijding. Daarom is het belangrijk om ook hier reële verwachtingen te scheppen’, aldus Divosa.

Grondhouding

De Waarderingskamer is ook op lang niet alle punten lovend over de beoogde wetswijziging. Vrij vertaald stelt het zelfstandig bestuursorgaan dat toezicht houdt op de waardebepaling en de waardevaststelling van onroerende zaken dat de Awb-wijziging een tikje te veel overhelt richting de burger. Natuurlijk weet de Waarderingskamer ook wel dat de Awb de rechtsbescherming voor belanghebbenden regelt en niet in eerste instantie is bedoeld om bestuursorganen te faciliteren in hun processen. Maar deze bestuursorganen en belanghebbenden moeten wel samen de rechtsbescherming in Nederland waarborgen. ‘Als het belangrijkste doel van de Awb is om twee kanten nader tot elkaar te laten komen, waarbij ook de rechtsbescherming gebaat is, moet ook in de wetgeving aandacht zijn voor beide kanten. Wij hebben het gevoel dat in de huidige voorstellen rechtsbescherming primair beschouwd wordt vanuit de belanghebbenden en dat geprobeerd wordt ‘bij wet een andere grondhouding van ambtenaren af te dwingen’.

Foutje

Niet alle reacties op de beoogde wetswijziging zijn overigens negatief, zeker niet waar het over het begrip dienstbaarheid gaat. Daar zijn ze bijvoorbeeld bij het Het Juridisch Loket zeer over te spreken. ‘Wij zien elke dag mensen die vastgelopen zijn. Vaak ook door overheidshandelen. In onze dienstverlening zien we dat veel problemen sneller opgelost kunnen worden. We zien ook dat het vaak niet zover had hoeven komen. De voorgestelde wetswijziging moet zorgen voor een dienstbare overheid. Dat betekent bijvoorbeeld dat de overheid begrijpelijke brieven stuurt. En als de brief toch te moeilijk is, je contact kunt opnemen met degene die de brief schreef. Die ambtenaar geeft dan een mondelinge uitleg. Ook moet duidelijk zijn wat er van mensen verwacht wordt. En dat je niet meteen gestraft wordt voor een foutje, maar de kans krijgt om dat te herstellen. Iedereen maakt namelijk wel eens een foutje’, aldus Jan Pieter Verkennis van Het Juridisch Loket. ‘De nieuwe wet moet de belangen van mensen beter beschermen door mensen centraal te stellen. Daarom wordt in de wet opgenomen dat er een dienstbare overheid moet zijn.’