VNG kraakt wetsvoorstel betere rechtspositie burger

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten heeft grote moeite met het wetsvoorstel waarmee de regering na de kindertoeslagenaffaire de rechtsbescherming van burgers beter wil borgen. Het zou vooral tot meer juridisering, een hoop uitvoeringsproblemen en extra kosten leiden.

Menselijke maat

Dat stelt gemeentekoepel VNG in een reactie op het voorstel om de Wet Algemene wet bestuursrecht (Awb) te wijzigen. Het wetsvoorstel is met name een reactie op de kinderopvangtoeslagaffaire waarbij bleek dat het vertrouwen van de burger in het optreden van de overheid moet worden hersteld. De regering wenst de rechtspositie en rechtsbescherming van burgers bij overheidshandelen te versterken, de menselijke maat in het bestuursrecht te vergroten en de overheid responsiever te maken. Het wetsvoorstel bevat daartoe diverse aanpassingen van de Awb. ‘Wij vinden het terecht dat de regering wil bereiken dat de burger in de interactie met de overheid daadwerkelijk wordt gezien, maar plaatsen grote vraagtekens bij dit wetsvoorstel’, aldus de VNG.

Protocollering

Met het wetsvoorstel wil de regering ervoor zorgen dat iedereen kan rekenen op een overheid die dienstbaar is en oog heeft voor de menselijke maat. Met dat doel – meer oog voor de burger – is volgens de VNG niets mis, maar twijfels zijn of dat doel wel wordt bereikt met de voorgestelde wijzigingen in de wet. Het vastleggen van een aantal regels zou leiden tot verdere juridisering van de relatie tussen overheid en burger en tot ‘protocollering’ bij de uitvoering van beleid.

Cultuurverandering

Een aantal wijzigingen in het wetsvoorstel, zoals begrijpelijke motivering, de toepassing van het evenredigheidsbeginsel en passend contact, geldt volgens de VNG nu bij gemeenten al steeds nadrukkelijker als aandachtsveld bij het nemen van besluiten en dienstverlening aan burgers en bedrijven. De koepelorganisatie geeft er de voorkeur aan die cultuurverandering te versterken in plaats van een vergaande formele juridische verankering.

Regelreflex

Bovendien plaatst de VNG vraagtekens bij de uitvoerbaarheid van het wetsvoorstel, vooral omdat het te veel open normen bevat. Het gevaar bestaat dat rechters hierover duidelijkheid moeten geven, terwijl het maken van duidelijke en uitvoerbare wetgeving nu juist  een taak van de wetgever is.

De invulling van die open normen dient door de gemeente zelf te geschieden, het rijk geeft alleen kaders mee. Dat, zo is de vrees, leidt ertoe dat medewerkers van gemeenten niet weten wat ze moeten doen en hoe ze moeten handelen. ‘Onduidelijkheden over de betekenis van bepalingen kunnen ertoe leiden dat iedere vakafdeling binnen de 342 gemeenten een eigen interpretatie of uitleg van de bepaling moet maken’, aldus de VNG. Dat is niet alleen heel tijdsintensief, maar kan ook leiden tot verschillen tussen gemeenten en zelfs binnen een gemeente. Interpretaties zouden kunnen leiden tot een te zware invulling – regelreflex, wat niet de bedoeling is van de wetgever – of een te lichte invulling – ‘tot aan helemaal niets doen.’

Veelklagers

Verder leidt de uitvoering van de nieuwe regels straks tot extra kosten voor gemeenten, oplopend ‘naar miljoenen tot zelfs tientallen miljoenen per jaar.’ Het wetsvoorstel biedt daarnaast mogelijkheden voor onbedoeld gebruik. ‘Zo biedt het wetsvoorstel meer mogelijkheden voor no-cure-no-pay-bedrijven, voor advocaten en voor zogeheten veelklagers. Deze extra mogelijkheden kunnen leiden tot uitvoeringsconsequenties, omdat gemeenten meer tijd kwijt zijn aan het reageren op bezwaren en aan het voorbereiden op beroepszaken’, aldus de VNG.

Extra mensen

De VNG verwacht dat door dit alles extra mensen en middelen nodig zijn ‘en dat tegen een achtergrond van personeelstekorten en financiële tekorten’. Vanaf het jaar 2026 krijgen gemeenten per jaar immers 2,5 miljard euro minder aan bijdragen vanuit het rijk. Een randvoorwaarde voor een effectieve uitvoering is volgens de gemeentekoepel dat er voldoende financiële middelen zijn voor dekking van de extra gemeentelijke uitvoeringskosten dat er voldoende mensen zijn om invulling te geven aan de uitvoering.