Bestuursrechters honoreren vaak beroep op algemeen belang

Bestuursrechters oordelen meestal dat het bestuursorgaan het algemeen belang bij het voorkomen van precedentwerking zwaarder mocht laten wegen dan het individuele belang van de aanvrager bij verkrijging van de vergunning. Dat blijkt uit een analyse door jurist bestuursrecht Klaske de Jong van honderd uitspraken waarin bestuursrechters een beroep op precedentwerking toetsen.

Bestuursorgaan succesvol

Bestaat ‘precedentwerking’ in het ruimtelijk domein echt of is het enkel iets waar bestuurders bang voor zijn?. Die vraag stelde De Jong zichzelf, waarna ze met haar analyse begon en deze onlangs in de ‘Gemeentestem’ publiceerde. Vaak blijken bestuursorganen met succes een beroep te doen op het gevaar voor precedentwerking. Dat zit hem in de aard van de geschillen, want meestal gaat het om een omgevingsvergunning die afwijkt van het bestemmingsplan. Onder de Omgevingswet gaat het dan om een omgevingsvergunning voor een ‘buitenplanse omgevingsplanactiviteit’.

Aantrekkelijk bezit

Toestemming om een uitzondering te mogen maken op de regels van een omgevingsplan is een ‘aantrekkelijk bezit’. Als anderen dit dan ook willen, en dat voor elkaar krijgen met een geslaagd beroep op het gelijkheidsbeginsel, leidt dit tot ‘erosie van het ruimtelijk belang’. Het bestuursorgaan verliest bij een geslaagd beroep op precedentwerking ‘een stukje regie’ over het fysieke domein en zal dit daarom willen voorkomen. De rechter honoreert dan vaak dit zwaarder laten wegen van het algemeen belang.

Rekening houden met precedentwerking

Een bevinding van De Jong is dat het nogal wat uitmaakt wie het beroep op precedentwerking bij de rechter doet: de direct belanghebbende of een derde-belanghebbende. Het beroep van een bestuursorgaan op gevaar voor precedentwerking slaagt meestal, maar dat ligt anders voor derde-belanghebbenden die beroep instellen tegen een verleende omgevingsvergunning. Hun argument dat de vergunning ongewenste precedentwerking zal hebben slaagt bijna nooit. Dat is niet vreemd, vindt De Jong, want bestuursorganen zijn zich bewust van precedentwerking en zullen er rekening mee hebben gehouden bij de vergunningverlening. Bestuursorganen voeren dan ook meestal terecht aan dat precedentwerking niet zal plaatsvinden. Het gaat dan wel om besluiten waar het bestuur de nodige beslissingsruimte heeft.

Niet serieus genomen

Toch valt één verweer volgens De Jong op, namelijk wanneer het beroep op precedentwerking van derde-belanghebbenden niet slaagt, omdat iedere aanvraag ‘op zijn eigen merites’ moet worden beoordeeld. Kern van precedentwerking is immers dat niet altijd iedere aanvraag op zijn eigen merites kan worden beoordeeld vanwege de werking van het gelijkheidsbeginsel. Bij dit argument kunnen derde-belanghebbenden het gevoel krijgen dat hun zorg, dat als gevolg van een besluit de kwaliteit van hun omgeving achteruitgaat, niet serieus wordt genomen. Tot slot merkt De Jong op dat naast juridische overwegingen ook politieke overwegingen een rol spelen bij de inschatting of een besluit al dan niet precedentwerking zal hebben. ‘Precedentwerking is een vraagstuk dat zich uitstrekt voorbij de grenzen van het recht.’