Almere zoekt geld voor groei stad

Wie dertig jaar vooruit denkt te kunnen kijken, heeft een hele grote glazen bol nodig. Zo niet Almere. Daar hebben ambtenaren op een rij gezet hoeveel ze aan geld nodig denken te hebben in 2050, als de stad zo'n 200.000 inwoners meer telt dan nu.

Als alles volgens plan verloopt, heeft Almere over dertig jaar naar schatting ruim meer dan 340.000 inwoners. De eerste tien jaar zijn dat er waarschijnlijk al 50.000 meer dan de ruim 210.000 van nu. Aan ambitie ontbreekt het niet, maar kan de gemeente die toekomstige stad wel betalen? Dat is de vraag die men in het stadhuis aan zichzelf stelde en waar in het rapport Betaalbaar Almere in 2050 een antwoord op is gekomen. En dat antwoord luidt: maar net.

Kosten en inkomsten beloven ongeveer gelijk op te lopen. Waar de gemeente nu ongeveer een miljard euro aan beide zijden heeft staan, is dat over dertig jaar aan beide zijden opgelopen naar om en nabij 1,5 miljard euro. Aan de inkomstenkant wordt ermee gerekend dat het gemeentefonds en de belastingopbrengsten groeien. Aan de kostenkant is de verwachting dat de uitgaven voor het beheer en onderhoud en het sociaal domein groeien, met respectievelijk 60 en 170 miljoen euro.

Wat het sociaal domein betreft, is gerekend met een reële kostenstijging van 2,5 procent voor de jeugdhulp en 1 procent voor de Wmo. Maar, zo wordt er als winstwaarschuwing bij vermeld, ‘de kostenstijging is de afgelopen twintig jaar nog veel hoger geweest dan de stijgingen die we aannemen.’

Nieuw beleid

Verder is ook niet gerekend met de gevolgen van eventueel nieuw beleid. Daarvoor is geen structurele ruimte, net zomin als voor grote tegenvallers. Wil de gemeente wel investeren – bijvoorbeeld in de energietransitie of de leefbaarheid van de stad – dan zal er linksom of rechtsom extra geld moeten worden gevonden. Naar die bronnen gaat de gemeente op zoek, want volgens wethouder Julius Lindenbergh (VVD) – die de financiële verkenning liet uitvoeren – is het niet reëel te veronderstellen dat er geen nieuw beleid zal ontstaan. De afgelopen jaren gaf Almere per jaar gemiddeld al 2 miljoen euro aan nieuw beleid uit. Na de gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart zien ongetwijfeld nieuwe plannen en ambities het levenslicht.

Stoppen met dingen

Een van de mogelijkheden die Lindenbergh ziet om geld te vinden voor de bekostiging van nieuw beleid is zero based budgetting. In het kort komt dat erop neer dat voor elke activiteit die de gemeente in de begroting heeft staan, wordt gekeken wat de kosten ervan zijn en wat nut en noodzaak ervan is daarmee door te gaan. ‘Door te stoppen met dingen die we minder belangrijk vinden, kunnen we misschien weer ruimte creëren voor dingen die we wel belangrijk vinden’, aldus Lindenbergh. Dat sluit ook aan op de motie die de gemeenteraad eerder heeft aangenomen.

Weinig of geen gemeenten werken met het begroten via het zero based budgetteren. In Almere zou het kunnen werken, volgens Lindenbergh. Ervoor is allereerst per begrotingspost inzicht nodig hoeveel ermee is gemoeid en waarvoor deze eigenlijk is opgevoerd. ‘Dat inzicht was er niet, maar nu wel’, zegt de VVD-wethouder. ‘Post voor post is dat het afgelopen jaar doorgevlooid. Het voorwerk is dus gedaan. Maar daarmee ben je er nog niet. Veel ligt politiek heel gevoelig; er is altijd wel iemand die vindt dat je niet met een activiteit kunt stoppen.’

Daarbij komt dat slechts een beperkt deel van de begroting van Almere door de gemeenteraad beïnvloedbaar is – naar schatting zo'n 200 miljoen van de totale begroting van 1 miljard euro. Voor sommige activiteiten ligt de beïnvloedbaarheid op 100 procent, voor sommige taken op 0 procent en alles wat daar tussenin zit. Via een stoplichtmodel hebben de ambtenaren in de begroting aangegeven waar en voor hoeveel procent er speelruimte zit. In principe kan het nieuwe college volgens Lindenbergh straks al met zero based budgetting beginnen.

Grondbedrijf

Een andere geldbron houdt direct verband met de sterke groei van het aantal woningen in Almere de komende decennia. Die vele tienduizenden huizen levert de gemeente als het goed is via het grondbedrijf vele miljoenen op. Sinds 2018 tikte Almere op die manier jaarlijks al zo'n 15 tot 35 miljoen euro binnen. Hoewel je er als gemeente leuke dingen mee kunt doen, wijst de wethouder erop dat het helemaal niet zeker is of het grondbedrijf elk jaar winst maakt. ‘Een van mijn voorgangers moest enkele jaren 100 miljoen euro afboeken, omdat het tegenzat bij het grondbedrijf ’, brengt hij in herinnering.

Om die reden zijn de mogelijke inkomsten uit het grondbedrijf niet meegenomen in de gemaakte doorrekening tot 2050. Toch laat Lindenbergh de verwachte inkomsten van de lopende grondexploitaties, het in exploitatie nemen van landbouwgronden en de ontwikkeling van Pampus wel in beeld brengen. Dat is de extra huiswerkopdracht voor de ambtenaren.

De voortuitblik is volgens de wethouder financiën namelijk zeker nog te verbeteren door vervolgonderzoeken te doen. Een andere huiswerkopdracht is het maken van een betere onderbouwing van toekomstige kosten, zoals een betere analyse van de uitkomsten van het onderzoek naar de kosten van het beheer en onderhoud en het maken van een investeringsplan voor de eerstkomende tien jaar.

Ambtelijke organisatie

En zo mogen de ambtenaren ook de toekomstbestendigheid van de organisatie in kaart gaan brengen. Hoeveel extra personeel vergt een sterk uitgebreide stad? En wat kost dat? Voorlopig wordt ervan uitgegaan dat de organisatiekosten een-op-een meegroeien met de groei van de stad. Op die manier is becijferd dat voor de ambtelijke organisatie zo’n 30 miljoen euro per jaar extra nodig zal zijn, dus bovenop de huidige 164 miljoen die voor vast en inhuur in de begroting staat.

De vraag is of die benodigde medewerkers dan ook te vinden zullen zijn. ‘We hebben ze gelukkig niet in één keer nodig’, reageert Lindenbergh. ‘En vergeet niet dat Almere steeds aantrekkelijker wordt. De stad wordt groener, ouder. De tijd is voorbij dat je je moest verantwoorden dat je er woonde.’