Vestia’s bedreigen gemeentekas

Woningcorporaties die in de problemen komen, worden geholpen door andere corporaties en het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW). Maar uiteindelijk staan verschillende overheden garant. ‘Door de garantstelling kunnen corporaties goedkoper geld lenen en dus beter hun taak als volkshuisvester vervullen. Maar gemeenten lopen daar wel een risico voor’, zegt Rein-Aart van Vugt, partner voor het lokaal middenbestuur bij accountantsbureau Deloitte.

Dat blijkt bij het in geldnood verkerende Vestia. De Rotterdamse woningcorporatie is in de problemen gekomen door de handel in derivaten, ingewikkelde rentecontracten met een onderpandverplichting. Omdat de rente tegen de verwachting van Vestia in is gedaald, moet de woningcorporatie extra garanties bieden, ofwel extra geld storten. Onduidelijk is nog hoeveel.

Vestia heeft bij het WSW een geïnvesteerd vermogen van 6,1 miljard euro geborgd. Daarvan is 2,7 miljard euro toe te schrijven aan leningen voor bouwprojecten in Rotterdam. In totaal had het WSW in 2011 86 miljard euro aan corporatieleningen geborgd. Het Rotterdamse stadsbestuur heeft in kaart gebracht hoe het ‘getrapte’ garantiestelsel in elkaar zit en heeft de gemeenteraad daarover per brief geïnformeerd.

Als een corporatie niet langer aan zijn financiële verplichtingen kan voldoen, wordt onderzocht of de problemen op te lossen zijn met een door het WSW geborgde extra financiering. Is dat niet toereikend, dan kan het WSW (een deel van) het eigen vermogen, 470 miljoen euro, aanspreken. Mocht ook dat niet voldoende blijken, dan hebben de corporaties gezamenlijk een buffer van 3,3 miljard euro.

Bijspringen

Als Vestia na deze liquiditeitssteun nog altijd niet aan de betalingsverplichtingen kan voldoen komt de overheid in beeld. De rijksoverheid en gemeenten moeten dan bijspringen met renteloze leningen, de ‘achtervang’. Het Rijk en de gezamenlijke gemeenten moeten daarvan allebei de helft verstrekken.

Omdat Vestia vooral bezit heeft in Rotterdam en Den Haag lopen deze twee steden – relatief - het grootste risico. Gemeenten worden dus ‘pas in derde instantie aangesproken voor leningen die corporaties onder WSW-borging aangaan’, schrijft de Haagse wethouder Marnix Norder (PvdA) aan de gemeenteraad. Bovendien moeten de leningen door het WSW worden terugbetaald.

Het Rotterdamse college heeft becijferd dat de gemeente in het slechtste geval een lening van 320 miljoen euro moet afsluiten om aan de redding van Vestia bij te dragen. Dat bedrag zal Rotterdam dan renteloos moeten uitlenen aan het WSW, maar zelf moet de gemeente wel ‘gewoon’ rente betalen over dat bedrag. ‘Op jaarbasis betekent dat per procent rente die Rotterdam voor het aantrekken van dit bedrag zelf een kostenpost van 3,2 miljoen euro’, aldus het Rotterdamse college.

Den Haag doet uit ‘belang voor de stad en huurders’ geen uitspraken over bedragen. Maar een rekensom op basis van de Rotterdamse cijfers leert dat Den Haag op jaarbasis maximaal zo’n 2,5 tot 3 miljoen euro kwijt zou kunnen raken. Dat bedrag wordt bevestigd door anonieme bronnen – wethouder Norder heeft de gemeenteraad in vertrouwen geïnformeerd over de gevolgen van de financiële problemen bij Vestia. Op bedragen die circuleren in de media wil Norder niet ingaan.

Het Rotterdamse stadsbestuur bestuur noemt het directe financiële risico voor de gemeente ‘in dit stadium theoretisch’. ‘De kans dat het tot uitbetaling komt is klein, maar niet uitsluitbaar. Op dit moment is alles mogelijk’, zegt accountant Van Vugt.

Direct garant

De kans dat ‘WSW-gemeenten’ – de overgrote meerderheid van de Nederlandse gemeenten is bij het waarborgfonds aangesloten - geld kwijtraken lijkt dus klein. Maar diverse gemeenten staan direct garant staan voor woningcorporaties en er zijn ook nog gemeenten die direct geld hebben uitgeleend aan corporaties (zie lijst). Van Vugt: ‘Die gemeenten lopen natuurlijk een veel groter risico.’ Gemeenten staan ook garant voor zorg- en welzijnsinstellingen en sportclubs. Maar het gaat volgens de accountant om veel kleinere bedragen dan bij woningcorporaties.

‘Woningbouw is de grootste hap.’ Zowel in Rotterdam als in Den Haag steekt het dat de gemeente afhankelijk is van een corporatie als Vestia en bovendien garant moet staan als het misgaat. ‘Het is vreemd dat je geld moet gaan dokken, maar dat je geen invloed hebt. Doorgaans is het zo wie betaalt, die bepaalt’, zegt Harreman. Hij wil dat de wethouders van de vier grote steden in ‘Den Haag’ gaan lobbyen voor gemeentelijke invloed op woningcorporaties. Een voorbeeld daarvan zou volgens Harreman een gemeentelijke commissaris bij corporaties kunnen zijn.

Van Vugt pleit ervoor dat gemeenten beter de financiële situatie en prestaties van woningcorporaties in de gaten houden. Tot nu gebeurt dat volgens hem nog onvoldoende, hoewel gemeenten voor soms grote bedragen garant staan.

Wakker

Het Haagse PvdA-raadslid Gerard Verspuij is het met Van Vugt eens dat de aandacht voor de financiële stand van zaken bij woningcorporaties te beperkt is. ‘De wethouder is misschien juridisch niet verantwoordelijk voor wat er bij Vestia gebeurt, maar politiek-bestuurlijk wel. De gemeente zegt te vaak: “Daar gaan we niet over.”’

Door de problemen bij Vestia zijn gemeenten nu wakker geschud, merkt Van Vugt. ‘Zorg dat je aan de hand van jaarrekeningen en begrotingen weet hoe corporaties ervoor staan. En als je als gemeente die expertise niet in huis hebt, organiseer dat dan samen met andere gemeenten. Als het misgaat bij een corporatie zie je dat tenminste aankomen en kan je mogelijk nog wat doen.’

Peter Boelhouwer, hoogleraar Volkshuisvesting aan de TU Delft, vindt de zorgen van de raadsleden terecht. Hij vraagt zich af hoe de investeringscapaciteit van Vestia zich zal ontwikkelen. ‘Er wordt nu al over gesproken om nieuwbouwprojecten uit te stellen en een kwart van het bezit te verkopen. Daar kan ik me wel iets bij voorstellen, want Vestia wil schoon schip maken.

Maar het brengt natuurlijk wel de gemeentelijke ambities op het gebied van volkshuisvesting in gevaar. Als de investeringscapaciteit van corporaties afneemt gaan huurders dat op termijn merken, omdat het aanbod van betaalbare woningen afneemt.’

Miljoenen in corporaties

Diverse gemeenten hebben direct geld uitgeleend aan woningcorporaties. Volgens Rein-Aart van Vugt, partner voor het lokaal middenbestuur bij Deloitte, zijn die leningen in veel gevallen al lang geleden afgesloten. Dat is ook in Groningen en Arnhem het geval, zeggen woordvoerders van de twee gemeenten. ‘Het gaat om historische leningen, die stammen uit de jaren ’80 en ’90 toen gemeenten goedkoper geld konden lenen dan woningcorporaties. Maar sinds februari 2001 hebben wij geen geld meer aan corporaties uitgeleend’, aldus de woordvoerder van de Groningse wethouder Frank de Vries (PvdA). Sindsdien lopen leningen van Groningse corporaties via het Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).

Gemeenten die direct geld hebben geleend aan corporaties*

* (bron: jaarrekeningen van gemeenten van 2010)

De totale omvang van de leningen loopt in Groningen en Arnhem snel terug. Had Groningen in 2010 nog ruim 261 miljoen euro uitstaan bij corporaties, per 1 januari van dit jaar is dat 221 miljoen. ‘En ook de komende vijf jaar wordt het aantal leningen fors minder’, zegt de Groningse gemeentewoordvoerder.

Arnhem had eind 2009 249 miljoen euro bij verschillende corporaties uitstaan, eind vorig jaar was dat nog 63,9 miljoen euro. Saillant is dat Arnhem op dit moment nog 4,8 miljoen euro tegoed heeft van Vestia. Tot paniek leidt dat vooralsnog niet bij de Gelderse gemeente. ‘De corporaties hebben altijd voldaan aan hun financiële verplichtingen tegenover de gemeente Arnhem. De gemeente heeft er vertrouwen in dat ook de beperkte resterende leningschuld zal worden ingelost’, laat de woordvoerder weten.