‘Treasury niet goed ingevuld'

Mogelijk gebruikt Theo van der Nat de verdwenen tegoeden van gemeenten en provincies bij failliete banken over enkele jaren als collegestof. Voorlopig houdt de hoogleraar treasurymanagement aan de Vrije Universiteit en directeur van adviesbureau Riskmatrix het bij de Ceteco-affaire. ‘Een schoolvoorbeeld van een bankierende overheid.’

Daarmee geeft hij gelijk ook het grote verschil aan tussen de Ceteco-affaire en overheden die geld zijn kwijtgeraakt bij IJslandse banken of Lehman Brothers. Tot nu toe lijkt in het laatste geval geen sprake van bankieren door overheden. ‘Als je geld leent alleen om dat voordeliger elders weg te zetten, zoals de provincie Zuid-Holland destijds deed, is er sprake van speculatie. Dat is nu volgens mij niet aan de hand, hoewel er een grijs gebied is. Veel overheden lenen geld voor projecten die pas veel later worden gerealiseerd. Dat kan slim zijn, vanwege lagere rente, maar hoe langer de periode tussen het aangaan van een lening en de start van het project waarvoor het geld is bedoeld, hoe speculatiever het wordt.’

‘Een van de belangrijke taken van de treasury bij een budgetgestuurde organisatie als een overheid, is juist om te zorgen dat er niet te veel wordt geleend. Je weet van tevoren dat van de tien projecten die op stapel staan, een aantal vertraagd raakt en sommige niet doorgaan. Daarop stem je je liquiditeitenprognose af. In een politieke omgeving zijn liquiditeitenprognoses moeilijk. Gemeentelijke diensten en het bestuur moeten een goede inschatting maken wanneer het geld nodig is, daarbij geholpen door de treasury. Juist bij projecten kan de treasury een van de belangrijkste adviseurs van het college zijn. Maar de treasury moet altijd volgend zijn op het beleid, anders bestaat het risico van bankieren.’

Theo van der Nat ziet behalve verschillen ook een parallel tussen Ceteco-affaire en de IJslandse tegoeden. ‘In beide gevallen is sprake van te weinig voeling met de financiële markten. Bij de Ceteco-affaire wist de hele financiële wereld dat beleggen in Ceteco extra risicovol was, behalve de provincie Zuid-Holland. Nu waren er ook al langer geluiden dat IJslandse banken meer risico liepen. Een aantal overheden heeft die geluiden gemist. Dat betekent dat de treasuryfunctie niet goed is ingevuld. Het gaat bij kasstroombeheer tenslotte niet alleen om het vinden van de beste rente, maar ook om de pols van de markt. Je moet continu de markt volgen, zodat je tijdig kunt reageren als er signalen zijn dat er iets misgaat.’

Markt volgen

Van der Nat was ooit zelf VVD-wethouder in Leiden en geeft naast zijn hoogleraarschap adviezen aan zowel bedrijfsleven als overheden. Hij ziet het treasurybeleid bij de overheden de laatste jaren sterk verbeteren, al vindt hij de kwestie van de IJslandse tegoeden wel een mooie aanleiding om te onderzoeken hoe het daadwerkelijk is gesteld met de professionaliteit. Van der Nat acht grote en middelgrote gemeenten in staat een professioneel treasurymanagement op te zetten. Bij kleinere gemeenten heeft hij zijn twijfels.

‘Als je treasury uit één man bestaat, moet je je geen illusies maken over de professionaliteit. Dan kun je de markt niet volgen. Een gemeente met weinig grote projecten kan dan nog steeds grotendeels zijn eigen treasury doen, maar als er meer geld omgaat, moet je taken uitbesteden of combineren. Treasurytaken als rentemanagement of risicomanagement kun je met een aantal kleine gemeenten samen doen. Je kunt gaan schatkistbankieren, maar dat moet dan wel verbeteren. Nu is het nog geen goed alternatief omdat niet alle financiële producten worden geleverd door het rijk. Ik ben geen voorstander van verplicht schatkistbankieren, maar het is natuurlijk vreemd dat die plicht er wel is voor semi-overheidsinstellingen die juist verder op afstand staan van de publieke taak.’

Van der Nat is van mening dat scherpere regelgeving overheden tegen financiële missers kan beschermen. Maar decentrale overheden moeten vooral hun eigen beoordelingsvermogen op financieel gebied verbeteren. Bijvoorbeeld door een beter treasurystatuut.

‘Dat overheden zoveel geld hebben uitstaan is niet verbazingwekkend; dat sommige overheden zo’n groot deel van hun geld bij één bank in IJsland hebben, is wel vreemd. Het betekent dat er te lage eisen door het gemeentebestuur zijn gesteld aan zaken als toezicht en spreiding. Laten we niet vergeten dat gemeenten ook veel geld hadden staan bij andere risicovolle banken die wél zijn gered. Gemeenteraadslid en wethouder hoeven geen financieel genie te zijn - het is zelfs beter als ze afstand houden van de treasury - maar ze moeten wel een idee hebben van risicomanagement. Daarover moet de discussie in de raad worden gevoerd. De treasury moet goed kunnen uitleggen wat de risico’s zijn. Daarnaast kun je als raad of college bij de jaarrekening ook een aparte treasuryrapportage laten maken door de accountant. Dat gebeurt nu amper.’

Verleiding

De huidige recessie vereist van de treasury vooral dat de rentestand goed in de gaten wordt gehouden. Van der Nat verwacht niet dat het leen- en uitzettingsbeleid van decentrale overheden grote veranderingen zal ondergaan. Anders ligt dat natuurlijk voor private partners van gemeenten, die steeds moeilijker aan geld kunnen komen.

‘Dat kan gemeenten in de verleiding brengen om zelf als bankier te gaan fungeren. Daar moet je zeer voorzichtig mee zijn; de financiële functie is nu eenmaal geen core business van een overheid. Maar een gemeente kan een project zo belangrijk vinden dat een deel van de financiering van een private partij wordt overgenomen. Dat kan, als het maar buiten het reguliere treasurybeleid wordt gehouden, want dáár heeft het niets mee te maken. Dat is tenslotte niets anders dan ervoor zorgen dat de gemeente op het moment dat het nodig is over de eigen middelen kan beschikken.’