Snoeien in sociaal domein vanwege ravijnjaar

Nieuw onderzoek van BMC laat zien dat gemeenten het geld dat nodig is om hun begrotingen in en na het ravijnjaar 2026 sluitend te krijgen met name wordt gezocht in het sociaal domein en in verhoging van de lokale lasten.

Inkomstenverhoging

BMC deed op verzoek van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) een verkenning naar hoe gemeenten bezuinigingsmaatregelen over de verschillende beleidsterreinen verdelen. Het beeld dat daaruit voortvloeit komt in grote lijnen over met het beeld zoals dat vorig jaar augustus al werd geschetst: 21 procent van de maatregelen slaat neer in het sociaal domein, op de voet gevolgd door inkomstenverhoging.

Toekomstige tegenvallers

‘Voor maar een beperkt deel wordt gekeken naar een fundamenteel andere rolneming van de gemeente, waarbij wordt gekozen voor een andere taakinvulling, en daarmee een specifieke focus waarbij ook taken niet meer in of in veel mindere mate worden uitgevoerd’, aldus onderzoeksleider Erwin Ormel. Uit gesprekken met financieel deskundigen werd aangegeven dat daarmee de rek wel uit de begroting is. ‘Als dit bewaarheid wordt, dan zou dat betekenen dat er minder ruimte is om toekomstige tegenvallers op te vangen.’

Vooruitschuiven

De indruk is dat in veel gemeenten er voor de nieuwe coalities volgend jaar na de gemeenteraadsverkiezingen nog veel werk aan de winkel is. Zo zijn er gemeenten waar de besluitvorming over de bezuinigingen zich concentreert op 2026. Besluitvorming over bezuinigingen in latere jaren wordt overgelaten aan een volgend college en een volgende raad. Het probleem wordt daarmee deels vooruitgeschoven.
Er zijn gemeenten die meer tijd ‘kopen’ voor het realiseren van de bezuinigingen door de inzet van reserves. En er zijn gemeenten waar een deel van de beleidsambities maar incidenteel in de begroting zijn vertaald. ‘Het structureel continueren van deze ambities gaat in latere jaren een extra druk leggen op de begrotingsruimte of maakt zelfs nieuwe bezuinigingen noodzakelijk’, aldus Ormel. ‘Het lijkt erop dat dit in de grote gemeenten meer speelt dan in de kleine gemeenten.’

Sociaal

De kostenontwikkeling in het sociaal domein blijft een molensteen voor de gemeentelijke financiën. Daarnaast speelt ook de inflatie gemeente parten. Sinds vorig jaar groeit het gemeentefonds mee met het achtjaarlijks gemiddelde van de groei van de economie, aangevuld met het prijspeilpercentage voor het Bruto Binnenlands Product voor het lopende jaar. Dat BBP-percentage biedt volgens de respondenten onvoldoende compensatie biedt voor de kostenstijgingen, omdat het lager uitvalt dan het gewogen gemiddelde van de loonontwikkeling bij de sector overheid en de prijsontwikkeling van de materiële overheidsconsumptie.
Daarbij komt dat de kosten voor de jeugdzorg, de toegang tot het sociaal domein en in iets mindere mate de Wmo veel harder stegen dan de inflatie. En datzelfde geldt voor de kosten van de eigen organisatie, mede als gevolg van de uitkomsten van de cao-onderhandelingen.

Veenbrand

Het financiële plaatje komt er voor gemeenten om nog een andere reden ongunstiger uit te zien. Ze worden verwacht een bijdrage te leveren aan het verhogen van het aantal woningen. Gemeenten geven echter aan dat de inkomsten uit grondexploitaties en de extra bijdrage vanuit het rijk nog altijd niet toereikend zijn voor de totale kosten van de woningbouwopgave.
Ja, de gemeentefinanciën krijgen klappen door de lagere gemeentefondsuitkering vanaf het ravijnjaar. Maar er is volgens BMC al langer ‘een veenbrand’ gaande onder de oppervlakte van de gemeentebegroting: gebrek aan reële compensatie, een boveninflatoire kostenstijging en investeringen die structureel een beslag leggen op financiële ruimte. Die vormen een sluipmoordenaar voor de begroting, aldus Ormel. ‘Sluipenderwijs wordt in menig gemeente ingeteerd op de ‘regelruimte’ en de flexibiliteit binnen de begroting. Met andere woorden, de mate van beleidsvrijheid en mate van beïnvloedbaarheid van de gemeenten op de eigen begroting wordt steeds stapje voor stapje kleiner.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week.(inlog)