Toerisme na de coronablues

Gemeenten zoeken bestendiger inkomstenbronnen

In Giethoorn is de stroom toeristen uit Azië ‘totaal opgedroogd’, constateert VVD- wethouder Bram Harmsma van de gemeente Steenwijkerland. ‘Dat brengt enorme onzekerheid met zich mee.’ En al komen ze in de Zeeuwse grensplaats Sluis niet uit Azië, wethouder Jack Werkman (economie, VVD) mist de buitenlandse toeristen al net zo hard. ‘Er komt nu bijna niemand’, treurt hij. ‘De detailhandel heeft het enorm zwaar. De Belgen zijn voor ons broodnodig.’ Ruim tweehonderd kilometer westwaarts, in Venlo, missen ze juist de Duitsers. In de Duitse hoek, het deel van de binnenstad dat zich richt op de Duitse kooptoerist, is het ‘extreem rustig. Ik kan daar weinig anders van zeggen, helaas’, laat wethouder Erwin Boom (economie, PvdA) weten.

Gemeenten die afhankelijk zijn van buitenlandse toeristen kreunen onder de klappen die corona uitdeelt. Welk plan trekken de bestuurders uit de la, nu die buitenlandse toeristen wegblijven?

Dat er veel op het spel staat, blijkt onder meer uit de enorme geldstroom die buitenlandse toeristen naar Nederland laten afbuigen en die afgelopen jaren fors is gestegen. In 2010 gaven buitenlandse toeristen, aldus het CBS, een kleine 15 miljard euro uit in Nederland. In 2019 was dat gestegen tot krap 35 miljard euro. Bijna 40 procent daarvan wordt uitgegeven in de horeca. Corona slaat een meer dan forse deuk in de vrolijk stijgende toerismegrafiek van afgelopen decennium. Zo is het aantal overnachtingen in toeristische accommodaties in de eerste helft van dit jaar gehalveerd, turfde het CBS. Niet verwonderlijk dat 78 procent van de gemeenten minder toeristenbelasting in de gemeentekas ziet vloeien.

Weliswaar heeft het rijk het verlies in t o eristenen parkeerbelastingen bij gemeenten vergoed, dit lost voor gemeenten slechts een klein deel van de problemen op. Ze moeten nadenken over hoe het nu verder moet. ‘Wanneer het toerisme onvoldoende op gang komt, zullen ondernemingen die hier sterk van afhankelijk zijn, het niet overleven’, noteert Platform31 in zijn onderzoek De coronacrisis en de stad. ‘Dit zal, in combinatie met het wegvallen van een aantrekkelijke binnenstad en de culturele sector van grote invloed zijn op de steden en regio’s die hier grotendeels afhankelijk van zijn.’

Megasupermarkten
Sluis is zo’n regio waar voorzieningen zijn gegroeid op de voedingsbodem van het sterk aanwezige toerisme. Jaarlijks komen er 4,5 miljoen dagjesmensen uit vooral België en Duitsland winkelen in Sluis, zo meldt wethouder Werkman. Veel Belgen hebben er een tweede huis. De inwoners van Sluis zijn daar best kritisch op, geeft Werkman aan. ‘We zijn een dunbevolkt gebied: 30.000 hectare en 24.000 inwoners, maar wij hebben een voorzieningenniveau dat vele malen hoger ligt. Onze inwoners profiteren van het feit dat wij jaarlijks zoveel toeristen over de vloer krijgen.’ Dat voorzieningenniveau is terug te vinden in ‘een kern Sluis waar het enorm bruist’, aldus de wethouder. ‘Veel restaurants, cafés en veel winkels, ook exclusief. En we hebben vier megasupermarkten. Dat vind je nergens. We hebben in Oostburg een Lidl, een Aldi, een Jumbo en een Albert Heijn, allemaal XL.’

Volgens de Sluise wethouder is de rol van de gemeente in deze toerismecoronacrisis vooral het ‘op de kaart houden’ van Sluis. ‘We hebben een taskforce ingesteld met als doel promotie en marketing van Sluis’, licht hij toe. Een budget van 130.000 euro wordt ingezet voor mailings, advertenties van de VVV en Duitse bladen. En er is meer. ‘We hebben twee keer een sessie gehad met Boer zoekt vrouw, de Vlaamse versie en de Waalse versie, om te promoten hoe goed het hier is.’ Want hoe je het ook wendt of keert, toerisme was en is de kurk waarop de gemeente drijft.

Motor
Met een jaarlijkse omzet van 74 miljoen euro is toerisme ook voor Steenwijkerland een kurk die de gemeente drijvende houdt. ‘Giethoorn is met 30 miljoen euro de toeristische motor’, aldus wethouder Bram Harmsma. Net als Sluis heeft Steenwijkerland voor ondernemers voor de hand liggende maatregelen getroffen als uitstel van betaling voor lokale belasting en meer ruimte bieden voor terrassen. Verder gaat de Overijsselse gemeente qua marketing uit een ander vaatje tappen. ‘We gaan ons richten op een andere doelgroep en willen meerdaags verblijf in dit gebied stimuleren’, legt de wethouder uit.

‘We willen ons meer richten op de cultuur- en natuurzoeker. Minder dagjestoeristen. Als je veel mensen op één dag naar je gebied krijgt die weinig uitgeven, is het heel druk en heb je er niks aan. De leefbaarheid staat onder druk, maar de economie profiteert er niet van.’ De gemeente heeft 22 miljoen euro voor de toeristische sector klaarliggen die ze wil investeren in onder meer bestemmingsmanagement en smart mobility. ‘We gaan spreiden en verleiden; er is ook heel veel ander moois te ontdekken in dit gebied.’

De vraag is of dat voldoende is voor hen die ervoor pleiten om de coronaperiode te gebruiken als adempauze (zie ook de kadertekst). Ook Steenwijkerland kent bewoners die vinden dat er te veel toeristen zijn, wat de leefbaarheid aantast. ‘Die hebben ook wel een punt’, geeft Harmsma grif toe. ‘Als je op bepaalde momenten op bepaalde plekken kijkt hoe het er voor staat ... Dat kan niet veel meer verdragen.’

De wethouder economie wil dat eerder praktisch oplossen dan fundamenteel anders aanpakken. Wereldwijd krijgen mensen nu eenmaal meer te besteden, gaat het toerisme oplopen ‘en ze willen toch een keer naar Europa. Dan moet je er als gemeente voor zorgen dat je aan de knoppen draait. We willen het niet ontmoedigen maar we willen de balans tussen leefbaarheid en duurzaam toerisme in de gaten houden.’

Zwei Brüder
Ook in Venlo leeft het besef dat je het infuus van het massatoerisme niet zomaar even kunt lostrekken. Zo richt het gebied rond het Nolensplein zich vooral op Duitsers. ‘Exacte getallen geven is altijd lastig’, zegt wethouder Erwin Boom, ‘maar ik denk dat daar jaarlijks twaalf tot vijftien miljoen bezoekers komen. Een van de magneten daar is de Zwei Brüder, een extreem grote supermarkt.’ Die afhankelijkheid heeft de grensstad gevormd.

‘In Venlo is een groot deel van de economie geënt op de Duitse consument’, zegt hij. ‘We zullen naar die kant van de grens moeten blijven kijken.’ Tegelijkertijd zorgt de crisis voor bewustwording. Zo heeft de stad na het belabberde voorjaar een goede zomer met volle hotels gehad, dankzij de Nederlandse toerist, zegt de wethouder. Dat werpt met terugwerkende kracht nieuw licht op het toeristisch seizoen van 2019. ‘We hebben hier met de Evert Thielententoonstelling [in het Limburgs Museum, red]) een groot succes gehad vorig jaar. Dat heeft een nieuw type bezoeker aangeboord. Die kwamen met het openbaar vervoer, die pakten er een hotelovernachting bij, die gingen uit eten in onze mooie stad, die ging winkelen.’

Boom meent dat Venlo de potentie heeft dit type bezoeker te blijven trekken. ‘Daar moeten we op investeren. We hebben hier een prachtig pand aan de markt, het Korenvat. We hebben de Gasthuisstraat, naar onze mening het oudste winkelstraatje van Nederland, daar zijn we bezig met kleuren onderzoek om de historie te herstellen in onze binnenstad en we denken dat door die kwaliteit toe te voegen aan ons centrum andere mensen naar onze omgeving te kunnen verlijden. Niet enkel Venlo als koopstad.’

Huilen
Waar Venlo, Giethoorn en Sluis een continue stroom van toeristen over de vloer krijgen, concentreert zich de instroom van toeristen in grensstad Nijmegen vooral in één week: die van de Vierdaagse en de Zomerfeesten. ‘De Vierdaagseweek is dé week van de buitenlandse toeristen. Die was er dit jaar niet. Daar kan ik nog steeds wel om huilen’, laat wethouder Monique Esselbrugge (economie, D66) weten. Niettemin kende de stad, dankzij de Nederlandse toeristen, een goede zomer. ‘Hotels zaten goed vol.’ Afscheid nemen van de buitenlandse toerist, dat ziet de Nijmeegse wethouder niet gebeuren. ‘Wat mij betreft kunnen er in deze regio nog buitenlandse toeristen bij. Wij worden er nog niet door overspoeld. Wij zetten vooral in op Duitsers en Belgen. Deels ook op Engelsen en de cruisevaart, die is steeds internationaler.’

De vraag is hoe de buitenlandse toeristen weer naar Nijmegen te krijgen. ‘Ik heb toevallig gisteren mijn gemeentebegroting vastgesteld en een ton extra voor citymarketing kunnen organiseren’, vertelt Esselbrugge. ‘Alleen, waar we goed over moeten nadenken is: zetten we in 2021 in op de buitenlandse toerist of op de binnenlandse toerist? We zijn voorlopig nog niet van corona af.’ Die vraag is in Nijmegen nog niet beantwoord. ‘Wij kunnen niet in een glazen bol kijken.’

Ze wijst naar de evenementenbranche, die zich met grote investeringen richt op 2022. ‘Mijn persoonlijke inschatting is dat we voor de buitenlandse toeristen beter kunnen focussen op 2022’, vertelt ze. ‘Ik kan me op dit moment, in deze tweede golf, niet voorstellen dat de Vierdaagseweek, waar anderhalf miljoen mensen op afkomen, volgend jaar door gaat.’

Adempauze
Doordat het massatoerisme wegvalt, krijgen steden een adempauze, constateert Platform31 in De coronacrisis in de stad. Er is minder luchtvervuiling, minder CO2-uitstoot, minder geluidsoverlast, de natuur herstelt zich. ‘Of lokale overheden deze voordelen boven de economische voordelen van toerisme durven stellen, zal waarschijnlijk afhankelijk zijn van de impact van de economische crisis als gevolg van corona’, schrijven de onderzoekers. Zij stellen dat je de leegstand die er ongetwijfeld aankomt, moet compenseren met investeringen in een groene, schone en veilige openbare ruimte. Neem kortom de binnenstad op de schop, niet om straks meer toeristen te lokken, maar om de leefbaarheid te verbeteren. ‘Handel bij dit alles met bestuurlijke lef’, maant het rapport. Rotterdam zou met een investering van 233 miljoen euro in groen, recreatie en minder autoverkeer het goede voorbeeld geven.