'83 procent van G25 bezuinigt ineffectief'

De G25-gemeenten bezuinigen 1,23 miljard euro, maar slechts 17 procent bezuinigt op een effectieve manier. Dit blijkt uit een onafhankelijk onderzoek uitgevoerd in opdracht van House of Performance onder supervisie van de Universiteit Twente.

Representatief
House of Performance gaf opdracht tot het onderzoek, omdat het bureau veel te maken heeft met implementaties mede ingegeven door de bezuinigingen. ‘We wilden weten hoe gemeenten dit aanpakken. Vaak zijn targets wel bekend, maar de hoe-vraag is een stuk ingewikkelder’, aldus Arjon van Lieshout, partner van House of Performance. Uiteindelijk deden 18 van de 25 gemeenten mee aan het onderzoek, wat het volgens Van Lieshout representatief maakt. ‘De resultaten zouden minder representatief zijn als bijvoorbeeld de G4 niet meededen. Ik weet dat drie van de vier wel hebben meegedaan.’  

Bezuinigingsmethodes
Het onderzoek onderscheidt drie methodes van bezuinigen: personeelsreductie, taakreductie en continu verbeteren. De onderzoekers bekeken effectiviteit en intensiteit van  deze methoden. De intensiteit is de mate waarin de veranderingen op korte termijn te realiseren zijn en de mate waarin de veranderingen effect hebben op de structuur en cultuur van de organisatie. Effectiviteit is het vermogen om doelen op de lange termijn te bereiken. De belangrijkste uitkomst van het onderzoek is dat slechts 17 procent van de onderzochte gemeenten op een effectieve manier bezuinigt en daarmee zowel op korte als lange termijn succes behalen.

Medeverantwoordelijk
Meestal kiezen de gemeenten voor een combinatie van methoden. Slechts drie gemeenten kiezen voor continu verbeteren. De grote meerderheid kiest voor de personeels- en taakreductiemethode. Het minst effectief is de personeelsreductiemethode. ‘Op de lange termijn heeft dit een negatief effect. Het legt een hoge druk op de organisatie. Taakreductie leidt weer tot minder dienstverlening en veel klachten bij burgers. De methode is niet echt succesvol. Je moet later veel repareren. De continu verbetermethode is het meest effectief. Je betrekt medewerkers bij het proces en maakt hen medeverantwoordelijk. Er vindt een cultuurverandering plaats waarbij de klant centraal staat. Deze methode kost veel energie, maar is wel de beste.’

Korte termijn
Veel gemeenten gaan echter voor de kortetermijnwinst door personeelsreductie. ‘Je ziet dat gemeenten dan “at random” gaan snijden. Daardoor vallen gaten, waar ze niet zouden moeten vallen. De motivatie van de medewerkers daalt evenals de productie.’ Het betrekken van de medewerkers staat op de ranglijst van succesfactoren bij gemeenten op plaats 10. ‘Gemeenten kijken er dus minder naar dan dat het belangrijk is. Zij focussen bijvoorbeeld op openheid en transparantie, terwijl dit minder belangrijk is.’

Duurzaam bezuinigen
Het rapport komt met vijf aanbevelingen. De belangrijkste is dat duurzaam bezuinigen breken en bouwen tegelijk is. ‘Breken is een heel zwaar traject. Je moet ook bouwen. Dat is efficiënt, je blijft de klant toch goed bedienen door bijvoorbeeld meer met it te doen en je biedt de mensen perspectief. Anders zak je met zijn allen in de afgrond en daar is het niet gezellig.’ Een andere aanbeveling is om de top-down en de bottom-up aanpak te combineren. ‘Begin bij de top, maar ga vrij snel naar de werkvloer en betrek hen erbij. Als je alleen top-down doet, krijg je al snel een sfeer van: “Weer zo’n managersproject.” Andersom, als medewerkers ermee beginnen, kan het weer verzanden in de top.’ Het onderzoek adviseert verder bezuinigingen niet te lang in de planningfase te laten hangen en een balans te zoeken tussen de harde en zachte aanpak en tussen het willen, kunnen en mogen. Het laatste betekent dat het de moeite loont vooraf een analyse uit te voeren. ‘Deze elementen zitten allemaal in de continu verbetermethode, die de meeste gemeenten niet gebruiken.’

Kabinetsbeleid
Van Lieshout zegt dat hij niet weet niet of de uitkomst van het onderzoek generaliseerbaar is voor alle gemeenten. ‘Je ziet wel dat gemeenten onder grote druk staan om op korte termijn resultaten te boeken. Voor kleinere gemeenten lijkt het verstandiger meer te kijken naar het vormen van onderlinge combinaties.’ De uitkomst betekent ook niet dat 93 procent van de 1,23 miljard bezuinigingen niet wordt gehaald. ‘Een flink deel wordt wel gehaald, maar de vraag is hoe effectief het is, of er dus geen nieuwe problemen ontstaan die tot maatregelen leiden die een deel van de bezuinigingen weer teniet doen. Dat heeft een serieus effect.’ Interessant is natuurlijk of de uitkomst van het onderzoek ook toepasbaar is op het kabinetsbeleid, maar daar durft Van Lieshout zich niet aan te wagen. ‘Het zal best op sommige gebieden opgeld doen. Een onderzoek daarnaar ligt niet in de planning.’