Rekenkamer: ambities stuiten op gebrek aan slagkracht overheid

De Algemene Rekenkamer maakt zich zorgen om de slagvaardigheid van de rijksoverheid. Aan politieke ambities ontbreekt het niet, maar door onder meer personeelstekorten, knellende regels en procedures, en verouderde systemen zijn ministeries en uitvoeringsorganisaties vaak niet in staat die ook waar te maken.

Het nu demissionaire kabinet had plannen om in drie jaar tijd bij elkaar 76 miljard euro extra uit te geven. Maar alleen al vorig jaar bleef meer dan 7 miljard euro ‘op de plank liggen’, constateert de Rekenkamer in het jaarlijkse verantwoordingsonderzoek. Daarin staat ook dat het financieel beheer bij de rijksoverheid is verbeterd.

Toeslagenschandaal

Bijvoorbeeld de chaos bij het herstel van het toeslagenschandaal laat ‘op pijnlijke wijze’ zien hoe beleid vastloopt in de uitvoering. Dat komt door te ingewikkelde regels, maar ook een gebrek aan menskracht. In vier jaar is het aantal vacatures bij de rijksoverheid verviervoudigd naar 32.000. De Rekenkamer is sowieso kritisch over de rechtmatigheid van de uitgaven van het toeslagenherstel. Van een op iedere acht euro’s die vorig jaar zijn besteed aan compensatie voor het toeslagenschandaal, kan niet met zekerheid worden vastgesteld of die terecht is uitgekeerd. De Rekenkamer ziet een bedrag van 113,5 miljoen euro aan fouten en onzekerheden als gevolg van ‘tekortkomingen’ in de hersteloperatie. Dat is 13 procent van het totale bedrag van 862,1 miljoen euro aan schadevergoedingen dat in 2023 is uitgekeerd.

Ruimhartigheid

Deze hoge mate van onzekerheid vloeit voort uit de ruimhartigheid die ‘op nadrukkelijk verzoek van de Tweede Kamer’ in de hersteloperatie wordt betracht. Mensen ontvangen daardoor al snel te veel compensatie. Daar komt nog bij dat een deel van de mensen die compensatie krijgen, ten onrechte als gedupeerde is aangemerkt.

Politieke keuzes

Die ruimhartigheid is een politieke keuze, benadrukt president Pieter Duisenberg van de Rekenkamer in een toelichting. ‘Wij zeggen niet dat het goed of fout is.’ Wel heeft de Rekenkamer willen aangeven dat met deze benadering, die ook van toepassing is bij bijvoorbeeld het herstel van de schade door de gaswinning in Groningen, de rechtmatige besteding van belastinggeld in het geding kan komen.

Hersteloperatie

Eerder deze week kwam naar buiten dat de totale kosten van de hersteloperatie nog veel hoger kunnen oplopen als gevolg van een nog ruimhartiger aanpak waarmee wordt geëxperimenteerd. Die moet ervoor zorgen dat de vastgelopen hersteloperatie vlotter gaat lopen. Maar het kan de staatskas in het slechtste geval nog eens miljarden extra kosten.

Matig

De Rekenkamer constateert verder dat ministeries slechts ‘matig inzicht’ bieden in wat zij precies weten te bereiken met extra geld dat voor allerlei zaken wordt uitgetrokken. In hun jaarverslagen vermelden zij lang niet altijd welke resultaten zijn behaald.

Te weinig inzicht

‘Verantwoordingsdag is resultatendag’, zegt Duisenberg. ‘Het kabinet geeft in zijn jaarverslag helaas te weinig inzicht in de resultaten van publiek geld.’ Dat is onder meer het geval bij extra uitgaven voor het terugdringen van drugssmokkel, hulp aan kwetsbare regio’s, onderhoud van rijkswegen en sociale advocatuur.

Rechtmatigheid

Wel is over de hele linie de rechtmatigheid verbeterd. Van minder dan 1 procent van alle uitgaven kan de rechtmatigheid niet met zekerheid worden vastgesteld. Daarmee voldeed het kabinet afgelopen jaar voor wat betreft de uitgaven weer aan de norm.

Coronajaren

Bij de ruim 400 miljard euro aan verplichtingen is de onzekerheid nog wel groter dan 1 procent. Dat komt met name op het conto van het ministerie van Volksgezondheid, dat in de coronajaren verplichtingen is aangegaan waarvan het de rechtmatigheid niet heeft kunnen aantonen.

Onvolkomenheden

Het aantal onvolkomenheden dat de Rekenkamer constateert bij de ministeries, is afgenomen. Het zijn er 36, tegen 44 een jaar eerder. Tegenover 15 eerdere onvolkomenheden die zijn opgelost, staan 7 nieuwe.