Onduidelijkheid over correcte besteding coronagelden

Noch de EU-lidstaten, noch de Europese Commissie checken bij het uitkeren van de miljarden aan coronasteun voldoende of de regels voor staatssteun in acht worden genomen. Dat stelt de Europese Rekenkamer in een speciaal verslag.

750 miljard

In 2020 besloot de Europese Commissie 750 miljard euro beschikbaar te stellen voor coronaherstel. Dat herstelfonds heeft nog een looptijd tot eind 2026. Intussen is er voor 650 miljard euro vastgelegd, waarvan 359 miljard euro aan subsidies en 291 miljard euro aan leningen.

Lacune

Volgens de Europese Rekenkamer kan de Europese Commissie er niet zeker van zijn dat de EU-landen effectieve systemen hebben om te waarborgen dat de 650 miljard euro voldoet aan de regels voor overheidsopdrachten en staatssteun. ‘De controlesystemen van sommige EU-landen vertonen aanzienlijke tekortkomingen’, aldus de auditors. Daarnaast zijn er lacunes in de reikwijdte van de controles door de Europese Commissie. Daardoor bestaat de kans dat EU-geld dat was bestemd voor het herstel na corona kan worden gebruikt om maatregelen te financieren die onvoldoende zijn gecontroleerd op naleving van de regels inzake overheidsopdrachten en staatssteun.

Vijf landen

Eveneens is volgens de Rekenkamer onduidelijk in hoeverre EU-lidstaten goed letten op de Europese en nationale regels bij het uitkeren van de coronaherstelgelden. De Europese Rekenkamer stelt dat op basis van onderzoek naar de controlemechanismen van Frankrijk, Italië, Kroatië, Spanje en Tsjechië – landen die relatief vroeg waren met het indienen van verzoeken voor geld uit het herstelfonds. Nederland is niet meegenomen in het onderzoek, omdat het pas medio vorig jaar een plan indiende.

Onduidelijke regels

Aan toezicht schort het vooral bij aanbestedingen voor overheidsopdrachten. Deels komt dat volgens de Rekenkamer omdat het om zo’n dusdanig grote bedragen gaat dat het voor landen lastig is goede en tijdige controles uit te voeren. Maar onduidelijke regels vanuit Brussel spelen ook een rol. EU-landen kregen volgens de auditors namelijk geen gedetailleerde leidraad voor het controleren van de naleving van de EU-regels voor overheidsopdrachten en staatssteun. Als gevolg daarvan was de controle van de Europese Commissie aanvankelijk meer gericht op fraude, corruptie en belangenconflicten dan op de naleving van deze regels. Sindsdien heeft de Commissie haar controlestrategie wel verbeterd, maar constateren de auditors nog steeds problemen.

Terugvordering

Veder wijzen ze op tekortkomingen in de corrigerende maatregelen van EU-landen, waardoor die mogelijk minder afschrikkend werken. In de praktijk vorderen EU-landen het geld dat eindontvangers verschuldigd zijn niet altijd terug. Wanneer geld wel wordt teruggevorderd, wordt het niet teruggestort in de EU-begroting noch ingehouden op toekomstige betalingen uit het coronaherstelfonds, aldus de Europese Rekenkamer.

Hardnekkig probleem

Het niet naleven van de regels bij overheidsopdrachten en staatssteun noemt de Rekenkamer een ‘hardnekkig probleem bij EU-uitgaven’. De Rekenkamer, die zelf geen wettelijke bevoegdheden heeft, hoopt dat de Commissie en de lidstaten in het vervolg er meer aandacht aan besteden, vooral omdat er tot eind 2026 nog honderden miljarden euro’s uit het herstelfonds geïnvesteerd gaan worden.